Longread: solidariteit deel 2
Hier kun je discussieren over Longread: solidariteit deel 2.
Dat het begrip solidariteit een centrale plaats inneemt in de linkse ideologie, is kennelijk geen garantie voor onvoorwaardelijk en praktisch solidair handelen. Ik denk ook niet dat solidariteit een aangeboren kenmerk is: je kunt bij peuters en kleuters wel empathie, vrijgevigheid en behulpzaamheid zien, maar ze zullen zich niet zo snel ‘solidair verklaren’ met iets of iemand. Dat ontwikkelt zich pas later. Wat is dan de basis waar dat uit kan groeien?
In een serie korte lezingen over ‘Buddhist reflections on social action‘ haalt Guyhapati (trainingscentrum Ecodharma) een citaat aan van Aldous Huxley. Huxley was naast begenadigd fictieschrijver ook auteur van talloze wetenschappelijke en filosofische publicaties. Als Huxley, in de laatste fase van zijn leven, wordt gevraagd om een eindbeschouwing, dan zegt hij: “It is a bit embarrassing to have been concerned with the human problem all one’s life and find at the end that one has no more to offer by way of advice than ‘Try to be a little kinder.’”
Het is het meest waardevolle advies dat ik in tijden gehoord heb.
Zo, is dat even een koude douche. Je verwacht een in beton gegoten analyse over de weg naar solidariteit en ineens is daar alleen de simplistische, misschien zelfs naïeve, stelling ‘dat we gewoon een beetje vriendelijker moeten proberen te zijn’.
Zelfs hier achter mijn toetsenbord hoor ik de reacties al losbarsten. Smalend hoongelach over hippie-gezeur. Opperste verontwaardiging over het privilege van non-violent gedram in een wereld waar dagelijks mensen doodgaan aan de gevolgen van institutioneel en publiek racisme, aan uitsluiting, aan kolonialisme, aan geweld. Meewarige gezucht: is dit dan waar Dhjana na een sabbatical van een half jaar mee op de proppen komt? Jammer, ze was zo radicaal…
Al zit er misschien een kleine kern van waarheid in ieder van die reacties, toch is deze stelling allesbehalve simplistisch of naïef en loont het de moeite om te kijken naar de diepere lagen hiervan.
Ik begin met een afbakening van het begrip vriendelijkheid. Waar ik op doel is niet sociaal gewenst gedrag, prettige omgangsvormen of beleefdheid. Je kan prima aardig doen zonder enige vriendelijkheid te voelen tegenover een ander. Ik heb het over oprechte vriendelijkheid: het soort dat niet een bedrieglijk glazuurlaagje aan de buitenkant is, maar die van binnen doorvoeld wordt – waar uiterlijk en innerlijk op één lijn liggen.
Oprechte vriendelijkheid is nauw verbonden met allerlei kernbegrippen die raken aan social justice: interesse, respect, gelijkwaardigheid, empathie, compassie, acceptatie, ruimte voor diversiteit, veiligheid, zorgzaamheid. Probeer maar eens om vriendelijk te zijn als één van deze kwaliteiten nadrukkelijk afwezig is. Je komt niet verder dan wat beleefdheidsvertoon.
Zou je kunnen stellen dat de kwaliteiten die ik zojuist opnoemde dan voorwaarden zijn voor oprechte vriendelijkheid? Ja, en toch ook weer niet. Het is als een cyclus: de kernkwaliteiten zijn de voedingsbodem voor vriendelijkheid, maar tegelijkertijd ook de vruchten ervan. Het versterkt elkaar.
Er is nog een diepere laag. Vriendelijkheid impliceert dat je de ander bewust ziet en je je voor die ander openstelt. En daarmee is vriendelijkheid het tegengif voor vervreemding en egocentrisme. Vervreemding en egocentrisme zijn weer de voedingsbodem (en de vruchten!) van kapitalisme en kolonialisme. Proberen vriendelijker te zijn is dus niet alleen een lief truukje, maar ook een krachtig middel dat in staat is de fundamenten van sociale ongelijkheid te slopen. Het is verre van naïef.
Misschien bekruipt je nu het gevoel dat dit stiekem een betoog is voor geweldloze feel-good acties en dat ik andere acties zou afkeuren. Ik wil korte metten maken met dat gevoel. Sommige strijden zullen gestreden moeten worden en soms zijn bepaalde vormen van geweld de enige manier om maatschappelijk geweld een halt toe te roepen en te voorkomen dat er nog meer schade wordt aangericht. Maar als we als beweging meer willen doen dan alleen reactief aanmodderen, dan willen we meer dan alleen de schadelijke dingen stoppen. Dan willen we tegelijkertijd een andere, betere manier van met elkaar en de wereld omgaan opbouwen. Dat gebeurt niet vanzelf, enkel en alleen door het negatieve tegen te houden. Daarvoor zullen we de kernkwaliteiten in de praktijk moeten brengen.
Ik strijd niet voor een utopische samenleving ergens in de verre toekomst; ik wil de dingen hier en nu in beweging krijgen. Niet alleen op theoretisch en ideologisch vlak, maar tastbaar, concreet, in de jouw en mijn dagelijkse werkelijkheid.
Dat brengt me weer bij het idee dat proberen vriendelijker te zijn een simplistische oplossing zou zijn. Oprecht vriendelijk zijn is allesbehalve simplistisch. Met gelijkgestemden of wezens die ons dierbaar zijn gaat het ons misschien gemakkelijk af, maar als we proberen om vriendelijkheid over de grenzen van onze comfort zone uit te tillen, dan is het hard werken, omdat wij allemaal binnen deze cultuur van kapitalisme en kolonialisme opgegroeid zijn en vervreemding van elkaar met de paplepel ingegoten hebben gekregen.
Vriendelijker proberen te zijn vereist dat je je egocentrisme of je behoefte om anderen van jouw gelijk te overtuigen los kan laten. Do as you say, dat heeft meer effect. Het vergt discipline en volharding om de muren van afkeer of onverschilligheid die je hebt opgebouwd weer af te breken. Het is niet altijd makkelijk om uit je eigen overvolle bubbel te stappen en een ander bewust te zien.
Loop je dan niet het risico dat je je te kwetsbaar opstelt en anderen over je heen laat lopen? Nee. Vriendelijker zijn beperkt zich als het goed is niet alleen tot anderen. Het is net zo essentieel om vriendelijker te zijn tegenover jezelf. Jezelf bewust te zien, milder te zijn in je oordeel, je eigen grenzen te erkennen en te respecteren, jezelf aan te moedigen in plaats van te ontmoedigen: dit zijn stuk voor stuk kwaliteiten waarmee je prettiger en sterker door het leven gaat (en het zijn ook nog eens adequate oplossingen voor burnout-gedragspatronen).
Het mag dan hard werken zijn om zoiets simpels als vriendelijker zijn in ons dagelijks gedrag te krijgen, het goede nieuws is dat het veel meer effect heeft dan je waarschijnlijk denkt. Om even terug te vallen op mijn eigen ervaringen: ik ontdek niet alleen veel meer vriendelijke mensen om me heen, ik ervaar ook meer rust en vertrouwen. Het is een bron van veerkracht als de ellende van de wereld even te overweldigend is. Conflicten escaleren niet meer zo snel, problemen worden gezamenlijk opgelost in plaats van dat ze verergeren, zelfs vergaderingen gaan efficienter.
Terug naar de oorspronkelijke vraag: wat is dan de basis van waaruit daadwerkelijke solidariteit kan groeien? Ik heb geen wetenschappelijk onderlegd antwoord op die vraag. Maar ik denk dat oprecht vriendelijk zijn een goed begin is. Zeker als je er niet alleen over kletst, maar het ook gewoon doet. Misschien zouden we ons moeten voornemen om alleen nog maar ‘solidariteit’ op een spandoek te schilderen als we daar ook naar handelen. Dan heeft het weer de kracht en de betekenis die het hoort te hebben.
niet persoonlijk maar radicaal links...
Mooi en bijzonder dat je refereert naar A. huxley en je interesse hebt in Boedhistische overdenkingen. Zoals eerder gezegd in een reactie op je longread 1 zijn er ook andere referentiekaders mogelijk. Jammer dat je niet reageert op de eerdere reactie dat @bbbfrl andere keuzes maakt. Ik heb willen uitleggen dat @bbbrl ervaringen heeft dat ze niet verder komt zodra we niet uitgebreid verder kunnen discussieren als we geen praktische doelen voor ogen hebben die we willen bereiken. Het ondersteunen en helpen van mensen zonder papieren met een humane beweegreden is niet genoeg. Gelukkig zijn er nog geloofsgemeenschappen en ‘communities’ die onvoorwaardelijk proberen te helpen. Als je ‘vriendelijkheid’ als uitgangspunt neemt als beweegreden voor activisme en hiermee de voedingsbodem van vervreemding probeert te vermijden dan lijkt het op de traditie van H.R. Roland Holst en Domela (ethisch socialisme). Het gevolg hiervan in de praktijk is dat je eenvoudig een gemakkelijk doelwit van justitie kan zijn en dat maakt het gemakkelijk om jouw protest uit te schakelen. Er zijn ook andere referenties mogelijk die niet persoonlijk zijn maar radicaal links...
diversiteit van tactieken... en referentiekaders
Sorry, was niet mijn bedoeling om bot te zijn door niet te reageren op de eerdere reactie. Ik denk dat het kwam omdat ik de reactie niet zozeer las als 'nee, want' maar als 'ja, én', dus meer als andere, net zo waardevolle manieren om tot praktische solidariteit te komen. Ik ga er zeker niet vanuit dat vriendelijker zijn daarvoor de enige (of de beste) weg is, er zijn vele wegen, vanuit verschillende perspectieven.
Ik ben wel benieuwd waarom je stelt dat vriendelijkheid je een makkelijker doelwit kan maken van justitie. Ik zou me zo kunnen voorstellen dat als je onderhandelingen over een demo of de ruimte voor een actie vanuit een soort lievige attitude te slap aanpakt (zoals bij NGO's maar al te vaak gebeurt), dat je dan inderdaad makkelijk uitgerangeerd kan worden door overheid/politie. Maar dat is dus niet het soort vriendelijkheid wat ik bedoel. In dat soort situaties moet je geen duimbreed ruimte laten en je poot stijf houden, zowel op praktisch als op principieel niveau.
Om een perso voorbeeldje te geven: ik krijg waarschijnlijk binnenkort een taakstraf als schikking aangeboden voor dat poke-a-cop gebeuren. No way dat ik daar akkoord mee ga, om verschillende principiële redenen: 1) ik vind dat ik daar sowieso niet voor vervolgd mag worden en dat er dus ook niks is om 'schuldig' aan te zijn 2) ik weiger om de staat danwel bedrijven te laten profiteren van mijn activisme, door het uitvoeren van dwangarbeid. Dus daar zal ik mijn poot stijf houden. Dikke kans dat die OvJ dat als onprettig of misschien zelfs als onvriendelijk ervaart. Tja. Ik heb op persoonlijk niveau niks tegen die OvJ. Ik kan nog steeds wensen dat ze een prettig leven heeft, dat ze zich omringt weet door mensen die van haar houden, dat ze zich op haar gemak voelt in haar dagelijks leven*. En als dat niet zo is, dat ze zich dat dan realiseert en iets verandert in haar persoonlijke omstandigheden (d'r beroep of zo) waardoor dat verandert. Dit hoef ik helemaal niet allemaal uit te spreken, want de kans is groot dat zij dat interpreteert als opportunistisch geslijm (dat krijg je vaak met mensen die in hiërarchiën denken). Dus beter spreek ik dat niet uit. Dat neemt niet weg dat ik dat wel van binnen kan voelen. Ik sta dan waarschijnlijk relaxter en veerkrachtiger in het gesprek (en loop dus niet drie dagen daarna te chagrijnen over al die onzin), ik ben mentaal gezien juist een minder makkelijk doelwit.
Maar misschien is dit niet wat je bedoelt - dan ben ik wel benieuwd naar wat daar dan wel je overwegingen bij zijn.
*) noot: dit heeft trouwens een duidelijke link met mijn bouddhistische achtergrond. Als je meer wil weten, zoek dan op 'metta'.
ruime criteria voor bed, bad en brood
als @bbbrl hanteren we ruime criteria voor bed, bad en brood en brengen we de gemeente Leeuwarden in verlegenheid dat ze nog steeds mensen structureel uitsluit. De discussie over inclusie en participatie heeft een verwoestende uitwerking op mensen die uitgesloten worden. Toch blijven we elkaar in de praktijk helpen, ook als we burgerlijk ongehoorzaam worden. Het is moeilijk om gezamenlijk doelen te stellen omdat de samenwerking incidenteel is en vaak voor de bestwil voor iedereen die daaraan 'individueel' deelneemt. De protest beweging is vaak op 'vriendelijkheid' gebaseerd maar niet op een strategische discussie. In de praktijk zijn er dagelijks burgerlijke ongehoorzaamheids acties om solidair mee te zijn. Dat zijn overwegend geen 'anarchisten' maar kennissen. Ik weet weinig over bouddisme en heb er ook weinig interesse voor. Volgens mij is het eerder een kwestie van links-radicaal zijn en feiten zoeken die helpen om uit te leggen waarom de landsgrenzen voor iedereen open zijn.
http://www.doorbraak.eu/gebladerte/10811f49.htm
Dit riekt naar tone policen
Dit riekt naar tone policen van onderdrukte groepen. Dan rest mij nog een vraag; is de auteur Boeddhist of eigent hen zich alleen een boeddhistische denkwijze toe omdat het nu mooi past in het moment?
Nope, allesbehalve tone
Nope, allesbehalve tone policen. Het is absoluut niet aan mij om te willen bepalen hoe groepen hun terechte systeemkritiek uiten. Zeker als het om onderdrukte groepen gaat. De enigen die daar iets over te zeggen hebben, zijn die groepen zelf. (Bovendien gaat de vriendelijkheid die ik bedoel niet over omgangsvormen of communicatietechnieken, maar over een diepere vorm.)
Vriendelijker zijn voor jezelf hoort er integraal bij. En dat kan betekenen dat je je woede over onderdrukking ongeremd naar buiten laat gaan. Doe je dat niet, dan geef je ruimte aan die onderdrukking en breng je daarmee jezelf en de anderen van een specifieke groep nog meer schade toe. Dus nee, geen tone policing.
Ik denk dat het goed is om dit deel (2) niet los te zien van het eerste deel, dat over gebrek aan solidariteit binnen de beweging gaat. Vanuit dat perspectief kijk ik naar vriendelijker zijn als één van de wegen. Dus niet als 'enige weg', en ook niet als antwoord op de vraag 'hoe uit ik systeemkritiek', die vraag was niet aan de orde in deze longread.
Wat betreft 'hoe uit je systeemkritiek' of tone/action policing, ik zeg op een gegeven moment heel duidelijk in het artikel dat de suggestie om vriendelijker te zijn géén pleidooi is voor het je beperken tot schattige geweldloze acties. Wat ik al zei: soms zijn bepaalde vormen van geweld de enige manier om te voorkomen dat maatschappelijk geweld nog meer schade aanricht.
Wat betreft je tweede vraag: ja, ik ben bouddhiste, al jaren. En ik probeer om een link te leggen tussen bouddhisme en activisme, waarmee ik deel uitmaak van een groeiende groep mensen die in die richting zoekt. (meer weten? zoek op 'engaged buddhism' en kijk ook eens bij ecodharma.com) Het risico van het westerse aftreksel van bouddhisme is dat het een soort apathie genereert, eentje waarbij je je afsluit voor alles en je dagen in vredige meditatie op je matje doorbrengt, terwijl om je heen de wereld naar de kloten gaat. Waar je niks aan doet 'want je bent zo goed in loslaten'. Daar is het niet voor bedoeld. Binnen engaged buddhism is het idee dat juist bewustwording van het lijden en de beoefening van compassie - handelen waardoor anderwezens lijden wordt verminderd - een gedegen bodem legt voor activisme en social change. Andersom kunnen veel van de principes van het bouddhisme activisten helpen om duurzamer activist te zijn (i.e. zonder kapot te gaan aan burnouts, nihilisme e.d.).
Combineert zich trouwens ook prima met anarchisme :)
p.s
trouwens, ik zat het zelf nog eens door te lezen. Als je kijkt naar dit stuk: "Oprechte vriendelijkheid is nauw verbonden met allerlei kernbegrippen die raken aan social justice: interesse, respect, gelijkwaardigheid, empathie, compassie, acceptatie, ruimte voor diversiteit, veiligheid, zorgzaamheid", dan is het vrij obvious dat tone policing niet de bedoeling is. Dat is onverenigbaar met die kernbegrippen: tone policing geeft aan dat je alleen maar geïnteresseerd bent in je eigen status quo (en niet in de ander), het is disrespectvol, gaat uit van ongelijkwaardigheid, laat een totaal gebrek aan empathie en compassie zien, laat blijken dat je niks accepteert wat jou niet eigen is, geeft geen ruimte voor diversiteit, maakt het onveilig voor de ander en is niet bepaald zorgzaam...