IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Wanneer: 26/12/2024 - 12:34

WOO verzoeken laten telkens weer zien hoe mensenrechten en Israël een ongemakkelijke kwestie zijn voor universiteiten. Universiteiten gaan zelfs zo ver dat ze bereid zijn wettelijke verplichtingen te vermijden.

Was het een grap?

"Tot slot stelt 5.1.2.e voor om aan de colleges van bestuur voor te stellen om per direct bijzondere universiteit te worden. Iedereen steunt dit voorstel".
Wie 5.1.2.e is, weten we niet, wel dat het een medewerker is van een universiteit die zich bezighoudt met WOO-verzoeken, en dat de uitspraak gedaan is op een bijeenkomst met collega's van andere universiteiten op 2 november 2022. Dit blijkt uit een WOO-verzoek waarvan de documenten onlangs zijn vrijgegeven en staan op de website van Wageningen Universiteit [1]. Evenmin weten we hoe het voorstel is ontvangen door de college's van bestuur van de universiteiten in Nederland, wel dat door een bijzondere universiteit te worden, net als Radboud Universiteit in Nijmegen, Tilburg Universiteit, en de Vrije Universiteit Amsterdam, de betrokken universiteiten niet meer onder de WOO zouden vallen. Deze Wet Open Overheid (WOO), voorheen Wet Openbaarheid Bestuur (WOB), beoogt transparantie in bestuur te bevorderen en zo bij te dragen aan een democratische samenleving waarin iedereen mee kan doen[2].
Maar waarom zou een universiteit zich willen onttrekken aan wetgeving die bestuurlijke transparantie en bevordering van democratie beoogt?
Dat lijkt alles te maken te hebben met de WOB (tegenwoordig WOO) aanvraag van The Rights Forum (TRF) eerder in 2022. De organisatie is in 2009 opgericht op initiatief van CDA-politicus en voormalig minister-president Dries van Agt als "kenniscentrum op het gebied van de kwestie-Palestina/Israël."[3] Op 24 januari 2022 richt de organisatie zich tot universiteiten in Nederland met een meervoudig verzoek. Het vraagt de universiteiten inzicht te geven in studentenuitwisselingen en institutionele banden van de universiteiten met Israëlische academische instellingen en bedrijven (punten 1 en 2 van het verzoek). Ook wil TRF informatie over samenwerking en correspondentie met organisaties die bekendstaan om hun actieve steun aan Israël (punt 3 van het verzoek) en stukken waarin wordt besproken hoe deze mogelijk bijdraagt aan mensenrechtenschendingen in Israël en de Palestijnse gebieden (punt 4 van het verzoek)[4].
De universiteiten zitten met het verzoek van TRF in hun maag, en willen geen gehoor geven aan het verzoek, zo blijkt uit een WOO-verzoek dat gaat over de weigering van universiteiten gehoor te geven aan het eerdere verzoek van TRF. Uit de documenten die onlangs zijn vrijgegeven, blijkt dat ze verdeeld zijn over de vraag het verzoek in behandeling te nemen, zo blijkt uit een interne mail van 15 februari aan de voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen, welke op grond van een WOB-verzoek over de zaak onlangs is vrijgegeven[5]. De universiteiten voeren intensief overleg over een gezamenlijk standpunt. Ze besluiten uiteindelijk een deel van het WOB-verzoek van The Rights Forum niet in behandeling te nemen, zo blijkt uit een mail van 24 februari 2022, en geen "zoekslag" te maken naar banden met pro-Israëlische organisaties. Ook besluiten ze het verzoek niet in behandeling te nemen waarin gevraagd wordt naar stukken waarin gesproken wordt over mogelijke schendingen van mensenrechten.
De universiteiten framen deze weigering alsof het WOB-verzoek van TRF discriminerend, en meer specifiek, antisemitisch is. Ze besluiten extern juridisch advies in te winnen, maar ze blijken geen sterke zaak te hebben. In een e-mail van 21 februari 2022, gestuurd vanuit het samenwerkingsverband van universiteiten in Nederland (UNL), staat te lezen: "Afgelopen vrijdag heb ik even kort contact gehad met Pels Rijcken – zij gaf aan dat het op voorhand afwijzen van een WOB op grond van discriminatie, binnen de rechterlijke macht zeer kritisch zal worden ontvangen. Te sterke verwijzing naar discriminatie raadde zij af." In de maanden daarna voeren de universiteiten aan dat het WOB-verzoek van TRF niet alleen discriminerend zou zijn, maar ook leidt tot gevoelens van onveiligheid en onrust onder medewerkers en studenten, een argument waarmee de rechter later korte metten zou maken.
Intern is er grote twijfel over de vraag of er juridisch voldoende gronden zijn om het WOB te negeren. Zo staat er in een e-mail van 15 februari aan de Raad van Bestuur van Wageningen te lezen: "Bottom line blijft het juridisch uitgangspunt dat WU het WOB‐verzoek regulier moet afwikkelen. We voldoen anders niet aan de wet." Een week later, op 23 februari 2022, wordt er een e-mail met gelijke strekking verstuurd en wordt hieraan toegevoegd: "Een (beter) alternatief zou zijn dat wij het hele verzoek nu in behandeling nemen, maar geen informatie verstrekken, simpelweg omdat die niet aanwezig is binnen WU. Dan nemen wij dus geen besluit 'uit principe' en blijven wij binnen de kaders van de WOB." Echter, zo voegt de schrijver van de e-mail eraan toe: "Het grootste nadeel hiervan is het afbreukrisico t.o.v. de universiteiten die wel een principieel standpunt hebben ingenomen." De gelederen blijven gesloten. De Raad van Bestuur van Wageningen besluit het verzoek niet binnen de kaders van de WOB te willen afhandelen. In een e-mail van 24 februari staat te lezen: "De RvB heeft inderdaad bij deze besloten om thans geen verder onderzoek te laten doen naar punt 3 en 4 van dit WOB-verzoek."
Juristen van Wageningen gaan ervan uit dat er gerechtelijke procedures volgen, en dat de universiteiten deze zullen verliezen. Zo wordt er rekening gehouden met het feit dat TRF bezwaar aantekent tegen de beslissing en de interne klachtencommissie zich dan zal moeten buigen over de rechtmatigheid van de weigering. Legal services van Wageningen schrijft op 24 november 2022 aan de voorzitter van de Raad van Bestuur: "Het is waarschijnlijk dat het advies van de bezwaaradviescommissie in het voordeel van TRF zal zijn. WU mag (gemotiveerd) afwijken van dat advies. Wij gaan ervan uit dat WU in die kwestie het principiële standpunt zal willen herhalen." Met andere woorden, voordat de klachtencommissie zich heeft gebogen over de kwestie en de RvB kennis kan nemen van de inhoud van het advies, wordt er geanticipeerd op het negeren van dit advies. In dezelfde e-mail staat verder dat het eruit ziet dat dit zal leiden tot een gerechtelijke procedure, waarbij TRF in het gelijk zal worden gesteld. "Dan zal WU gedwongen worden het WOO-verzoek alsnog in behandeling te nemen."
Inderdaad, concludeert de Bezwaar- en adviescommissie op 9 maart 2023 dat het besluit om delen van het WOB-verzoek niet in behandeling te nemen "onrechtmatig is genomen". Kennelijk wordt het advies terzijde geschoven, aangezien een gerechtelijke procedure volgt. En weer worden de universiteiten in het ongelijk gesteld. De Rechtbank Gelderland concludeert op 20 december 2023: "De colleges hadden niet mogen besluiten om de onderdelen 3 en 4 van de WOB-verzoeken niet in behandeling te nemen." De universiteiten worden door de rechter gedwongen het WOB-verzoek in behandeling te nemen.
De hele gang van zaken roept veel vragen op.
Ten eerste de vraag hoe de bestuurders van universiteiten in Nederland tot de conclusie zijn gekomen dat het WOB-verzoek discriminerend dan wel antisemitisch zou zijn. Immers, de weigering had betrekking op het vrijgeven van informatie over organisaties die zogenaamd nauwe banden onderhouden met en directe steun geven aan Israël. Kritisch zijn op Israël is iets anders dan antisemitisme.
Ten tweede verwijzen de universiteiten naar het feit dat het WOB-verzoek gevoelens van onveiligheid en onrust zou veroorzaken onder staf en studenten, maar het is onduidelijk waarop dit is gebaseerd.
Ten derde roept de gang van zaken vragen op over de klachtenprocedure en het werk van de klachtencommissie. Wat is de status hiervan wanneer voorafgaand aan een advies en zonder kennis te nemen van de inhoud hiervan universiteiten voorsorteren op het terzijde leggen van het advies? Ondermijnen de bestuurders hiermee niet het interne vermogen tot corrigerend handelen op bestuurlijke beslissingen?
Ten vierde, binnen de universiteiten is er al in een vroeg stadium bewustzijn dat een weigering het verzoek in behandeling te nemen niet conform de wet is. Echter, waarschuwingen van juristen dat een besluit mogelijk in strijd is met de wet hebben er niet toe geleid dat bestuurders hun standpunt herzien. Waarom niet is onduidelijk.
Ten vijfde, wat is de status van de suggestie om een bijzondere universiteit te worden, en zich zo te onttrekken aan de informatieplicht? Zijn een academische instelling en de wetenschap juist niet gebaat bij openheid, omdat geslotenheid het wantrouwen voedt tegen deze wetenschap?
Ten zesde, de vraag die mogelijk aan alle andere vragen ten grondslag ligt: vanwaar het ongemak wanneer het Israël betreft?
Vragen die om antwoorden vragen.

[1] Zie: https://www.wur.nl/nl/show/indienen-woo-verzoek-overzicht-recente-woo-be..., besluit dd. 08-05-2024
[2] Zie: https://www.kcbr.nl/sites/default/files/Rijksbrede_Wob-leidraad.pdf
[3] Zie: https://rightsforum.org/over-ons/
[4] Zie: https://rightsforum.org/wp-content/uploads/2022/02/Wob-verzoek-Nederland...
[5] Zie: https://www.wur.nl/nl/show/indienen-woo-verzoek-overzicht-recente-woo-be... , besluit 2024.06