IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Zelfmoord, zelfdoding of suïcide (Latijn: suicidium, van sui = zelf/zichzelf en caedere = doden)[2] is de benaming voor het opzettelijk beëindigen van het eigen leven.

Als een poging is mislukt spreekt men van zelfmoordpoging (tentamen suicidii, T.S.). Zelfmoord verschilt van euthanasie, waarbij het leven op eigen verzoek door een ander wordt beëindigd. Een variant op zelfmoord is zelfeuthanasie, waarbij de zelfmoord in relatieve openheid gebeurt door er andere mensen bij te betrekken.

Inhoud
Motief en gedrag
Bewerken

Het motief voor het plegen van zelfmoord is niet altijd duidelijk. Soms laat degene die zelfmoord pleegt een document (bijvoorbeeld een afscheidsbrief of een bericht op sociale media) achter, waaruit blijken kan wat de persoon in kwestie heeft bewogen om tot deze daad over te gaan. Sommige geneesmiddelen kunnen depressies en zelfmoordgevoelens veroorzaken of verergeren.[3]

Émile Durkheim deed in Le Suicide uit 1897 onderzoek naar zelfmoord en wist met behulp van statistiek een ogenschijnlijk heel psychologisch onderwerp te beschrijven als een sociaal feit. Hij maakte daarbij onderscheid tussen egoïstische, altruïstische, anomische en fatalistische zelfmoord.

Risicofactoren die leiden tot een verhoogde kans op zelfmoord zijn psychische stoornissen zoals depressie, dysthymie, bipolaire stoornis, persoonlijkheidsstoornissen zoals schizofrenie mogelijk in combinatie met middelenmisbruik zoals alcoholisme en het gebruik van sommige medicatie zoals benzodiazepines. Meer impulsieve zelfmoord of zelfmoordpogingen kunnen worden veroorzaakt door hoge stress naar aanleiding van financiële problemen, problemen met relaties en werk, een uitzichtloze medische conditie, sociale isolatie, pesten, seksueel misbruik en mishandeling. Bepaalde bevolkingsgroepen met verhoogde sociale isolatie hebben een verhoogd risico zoals homoseksuelen en transgenders.[4] Familieachtergrond, jeugdtrauma, blootstelling aan zelfmoordgedrag van anderen en beschikbare middelen zijn ook kansverhogend. Degenen die eerder zelfmoord hebben gepoogd, lopen een duidelijk hoger risico op toekomstige pogingen. Volwassenen met meerdere jeugdtrauma's of psychische aandoeningen hebben een sterk verhoogd risico. [5][6][7] [8]

Acute waarschuwingssignalen voor zelfmoord zijn praten over zelfmoord of praten over geen reden tot leven meer hebben en zoeken naar middelen en methoden.[9][10]

Ethische en culturele aspecten
Bewerken

Zelfdoding is een verschijnsel dat zich in vrijwel alle samenlevingen manifesteert, maar naargelang van plaats, tijd en levensbeschouwing verschillend beoordeeld werd en wordt.

Het boeddhisme, het hindoeïsme, het jodendom, de islam en het christendom wijzen zelfdoding af, het shintoïsme niet (zie harakiri en kamikaze). Van de wereldgodsdiensten hebben het jodendom en het christendom zelfdoding het scherpst veroordeeld. Het Concilie van Arles (452) veroordeelde zelfmoord als een misdaad en de Katholieke Kerk beschouwt zelfmoord als iets dat ernstig in strijd is met de rechtvaardigheid, de hoop en de liefde en verboden is door het Vijfde Gebod. Zware psychische storingen, angst of ernstige vrees voor beproevingen, lijden of foltering, kunnen de verantwoordelijkheid van degene die zelf zijn leven beëindigt, echter verminderen.[11]

In de Oudheid kwam zelfdoding vrij frequent voor in Griekenland, het Romeinse Rijk en Indië. Bekend zijn de zelfdodingen van Cato in 46 v.C. en van Seneca in 65 n.C.

In culturen waar op zelfdoding een taboe rust, wordt vaak getracht potentiële zelfdoders op andere gedachten te brengen. Daartoe zijn onder meer praatgroepen en telefonische hulplijnen in het leven geroepen. Ook mensen die vermoeden dat iemand in hun familie of kennissenkring met zelfmoordplannen rondloopt, kunnen daar terecht, evenals nabestaanden van personen die zelfmoord gepleegd hebben.

Rituele of gedwongen zelfmoord
Bewerken

De dood van Socrates door Jacques-Louis David
In sommige culturen was gedwongen zelfmoord een methode van executie, meestal voorbehouden aan aanzienlijke personen. In andere culturen wordt zelfmoord gezien als een manier om schande uit te wissen en gezichtsverlies te vermijden. In beide gevallen geldt het dus als een vrij eervolle dood.

In het oude Griekenland werd dit vonnis voltrokken door het drinken van een beker met gif (welk gif is niet precies bekend; mogelijk was het gevlekte scheerling). De bekendste persoon die dit lot onderging was de filosoof Socrates.

In de samoeraiperiode in Japan waren seppuku, harakiri en Jigai geritualiseerde vormen van zelfmoord om bijvoorbeeld schande en gezichtsverlies te ontgaan middels een "eervolle dood".

In sommige streken in India was het gebruikelijk voor weduwen om zichzelf te doden door op de brandstapel van hun overleden man te springen. Weduweverbranding, die vaak onder grote sociale druk en dus niet vrijwillig plaatsvond, is sinds 1829 verboden.

De hindoeïstische vorsten van Bali en Lombok pleegden liever zelfmoord dan dat zij zich door de Nederlanders lieten overwinnen. De rituele zelfdoding van vorst en hofstaat, soms ging het om 3500 gedode mannen, vrouwen en kinderen, wordt Perang Poepoetan genoemd.

In moderne samenlevingen is gedwongen zelfmoord ook een methode om een moord te camoufleren. Vaak is de reden dat men bang is voor tegenmaatregelen van de aanhangers van de persoon die men uit de weg wil ruimen. Nazileider Ernst Röhm kreeg de opdracht zichzelf dood te schieten, maar deed dit niet, waarna hij door iemand anders werd doodgeschoten. Het nog maar pas aan de macht zijnde nazi-regime was namelijk bang voor een opstand van zijn SA-mannen. Een ander voorbeeld is de Duitse generaal Rommel, die deel zou hebben genomen aan de samenzwering tegen Hitler in 1944. Een openlijk proces met executie achtte Hitler te schadelijk wegens Rommels populariteit. Daarom werd Rommel overgehaald een gifpil te slikken met het dreigement dat anders zijn gezin naar een concentratiekamp gestuurd zou worden. Het Duitse volk werd wijsgemaakt dat Rommel was overleden aan verwondingen die hij bij een bombardement had opgelopen.

Statistische gegevens
Bewerken

Zelfmoord komt voor als een doodsoorzaak in de overlijdensstatistiek van België en Nederland.[12][13] Mannen plegen meer zelfmoord dan vrouwen (ca. 3:2),[14] maar de zelfmoordpoging komt meer voor bij vrouwen.[15]

In de jaren 1890 bedroeg de zelfmoordincidentie 56 per miljoen inwoners[16] en in 1971 waren er 1216 zelfmoorden (94 per miljoen inwoners).[15]

1891-1900: 273 (56 per miljoen inwoners)
1971: 1216 (94 per miljoen inwoners)
1998: ca. 100 per miljoen inwoners[17]
2017: ca. 117 per miljoen inwoners
8% van de Nederlandse bevolking heeft ooit serieus aan zelfmoord gedacht als oplossing voor de situatie waarin ze verkeren, 3% heeft ooit een plan gemaakt en 2% heeft ooit een poging ondernomen. De helft van de mensen die ooit een poging heeft ondernomen, onderneemt meer dan één poging. Ongeveer 1% van alle sterfgevallen is een suïcide. Een derde van de (eerste) pogingen was niet de bedoeling om dood te gaan. 75% van de pogingen vindt plaats binnen het jaar van het ontstaan van de suïcidale gedachte. Elk jaar overweegt 1% van de bevolking in Nederland zelfmoord te plegen; 0,4% maakt een plan en 0,1% doet een zelfmoordpoging. 40% van de mensen die met de gedachte heeft rondgelopen zocht geen hulp voor hun problemen.[18] Jaarlijks krijgen ongeveer 14.000 mensen bij de spoedeisende hulp behandeling en worden ongeveer 8000 personen opgenomen in het ziekenhuis voor zelf toegebracht letsel.[19] Onder jonge vrouwen tussen 15 en 25 jaar is zelfmoord de grootste doodsoorzaak. In Groningen werd in 2007 het hoogste aantal zelfmoorden per 100 000 inwoners geregistreerd en in Amsterdam waren het er niet veel minder.[20]

In België is zelfmoord op een na de meest voorkomende doodsoorzaak bij jonge mannen van 20 tot 24 jaar en de derde doodsoorzaak bij jonge vrouwen van die leeftijd. In de leeftijdsgroep van 25 tot 34 jaar is zelfmoord zelfs de eerste doodsoorzaak. Elke dag ontnemen gemiddeld zeven Belgen zich het leven[21] wat neerkomt op 248 zelfmoorden per miljoen inwoners. In de jaren 1890 bedroeg dit 124 per miljoen inwoners.[16]

1891-1900: 799 (124 per miljoen inwoners)
1960: 1335
1970: 1591 (167 per miljoen inwoners)[15]
2006: 1934[22]
2014: 1896 [23]
14% van de bevolking ouder dan 15 jaar in België heeft serieus nagedacht over zelfdoding, 5% de afgelopen 12 maanden, 4% zou ooit een poging hebben ondernomen.[24] Ongeveer 2% van alle overlijdens is het gevolg van zelfmoord, bijna 3% van alle mannelijke overlijdens en iets meer dan 1% van de vrouwelijke overlijdens. In Wallonië stierven in 2014 721 mensen, Brussels gewest 121, Vlaanderen 1054.

Vlaanderen noteerde in 2007 met 161 zelfmoorden per miljoen inwoners het tweede hoogste cijfer binnen de Europese Unie (gemiddeld 2,7 suïcides per week).[25] In 2000 was dit 202 zelfmoorden per miljoen inwoners, in 2016 162 of 1057 personen waarvan 761 mannen en 296 vrouwen.[26] Het jaalijks aantal suïcidepogingen wordt op 10.000 pogingen geschat.[27]

Zelfmoordcijfers in de wereld
Wereldwijd plegen elk jaar minstens een miljoen mensen zelfmoord, dat is 1,5 procent van alle sterfgevallen. Van de mensen die zelfmoord plegen heeft 90 procent psychische problemen. Depressie maakt de kans op zelfdoding 15 tot 20 maal zo groot.[28]

Sociologen trachten de verschillen in zelfmoordcijfers tussen landen met een vergelijkbaar sociaaleconomisch profiel zoals Nederland en Vlaanderen te verklaren. Religieuze en socioculturele verschillen en verschillen in de kwaliteit van de geestelijke gezondheidszorg zijn factoren die hierbij van belang zijn.

Zelfmoorden in Nederland
Bewerken
Totaal aantal suïcides mannen vrouwen
2007[29] 1353
2008 1435
2009 1525 1064 461
2010 1600 1124 476
2011 1647 1136 511
2012 1753 1186 567
2013 1854 1305 549
2014 1839 1250 589
2015 1871 1280 591
2016[30] 1893 1279 614
2017 1917 1304 613
Wereldwijd
Bewerken
Volgens een publicatie in februari 2019 door het BMJ-tijdschrift is het aantal zelfmoorden wereldwijd van 1990 tot 2016 toegenomen met 6,7%.

Echter, data verzameld door Global Burden of Disease houdt rekening met de toename van de wereldbevolking over deze periode van bijna 30 jaar en concludeert dat het aantal zelfmoorden is gedaald van 16,6 naar 11,2 per 100.000 inwoners.

Het totaal aantal zelfmoorden van mannen overtrof aanzienlijk dat van vrouwen: 15,6 tegen 7,0 per 100.000 inwoners.[31]

Juridische aspecten
Bewerken

In België, Nederland en Suriname is een poging tot zelfmoord niet strafbaar.

In 2018 gaf het Belgisch hof van beroep te Gent aan dat ook dreigen met zelfmoord niet strafbaar is.[32]

In de wetgeving van vele landen zijn bepalingen opgenomen tegen levensberoving op verzoek en het aanzetten tot of het helpen bij zelfmoord.

In Nederland geldt art. 293 Sr[33] tegen levensberoving op verzoek en art 294 Sr[34] tegen het aanzetten tot of hulpverlening bij zelfmoord. Beide strafrechtartikelen moesten in 2001 worden aangepast naar aanleiding van de legalisering van euthanasie in Nederland, waarbij de regels voor levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding gelijk zijn.

In België zijn de juristen het oneens over de vraag of hulp bij zelfdoding strafbaar is.[35]

In Suriname geldt artikel 354 van het Wetboek van Strafrecht: 'Hij die opzettelijk een ander tot zelfmoord aanzet, hem daarbij behulpzaam is of hem de middelen daartoe verschaft, wordt, indien de zelfmoord volgt, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren.'

Poging tot zelfmoord en parasuïcide
Bewerken

Met de uitdrukking 'poging tot zelfmoord' (tentamen suicidii of TS) bedoelt men een aanslag op zichzelf die niet tot de dood heeft geleid, inclusief die handelingen waarvan de persoon in kwestie vooraf vermoedt dat hij er niet aan zal overlijden. Deze beide vormen van poging tot zelfmoord – namelijk onbewust of bewust niet dodelijk – waartussen de grens niet scherp is, komen vele malen vaker voor dan een werkelijke zelfmoord. Mensen met deze neiging noemt men in de psychiatrie ook wel parasuïcidaal. Parasuïcide slaat dus op de niet-dodelijke handeling(en) van een persoon die zich opzettelijk verwondt (automutilatie) of zeer riskant gedrag vertoont. Deze handelwijze komt veel voor bij personen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis. Veel mensen die door zelfmoord overlijden, hebben eerder een of meer pogingen tot zelfmoord ondernomen.

Methoden
Bewerken

Cleopatra pleegde zelfmoord door zich te laten bijten door een giftige slang (Reginald Arthur, 1892)

De zelfmoordenaar door Édouard Manet (1832-1883)
Zelfmoord kan op verschillende manieren bereikt worden. Een zelfmoordpleger wil over het algemeen een middel gebruiken dat zekerheid geeft en zo pijnloos mogelijk is. Echter, als zelfmoord in een opwelling geschiedt, zal dit minder belangrijk zijn. In sommige gevallen is de kans op succes gering, of bestaat de kans dat ook toevallige passanten slachtoffer worden van de zelfmoord, zoals bij treinsuïcide.

Van de geslaagde zelfmoordpogingen koos in Nederland in 2010 onder mannen ruim de helft (50,6%) voor zelfmoord middels ophanging of verwurging, gevolgd door het gebruik van medicijnen en alcohol (11,9%) en treinsuicide (11,5%). Ook onder vrouwen is de verhanging/verwurging de meest voorkomende methode, zij het in mindere mate (36,8%). De tweede meest gehanteerde methode onder vrouwen is medicijnen/alcohol (26,1%). Vrouwen kiezen daarnaast ook relatief vaker voor het springen van gebouwen: 11,3% tegenover 7,6% bij mannen.[36]

Zelfmoordaanslag
Bewerken

1rightarrow blue.svg Zie Zelfmoordaanslag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Het komt ook voor dat mensen anderen opzettelijk schade toebrengen met verlies van eigen leven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte Japan kamikazepiloten die zichzelf op een vijandelijk schip lieten neerstorten.

Er worden ook zelfmoordaanslagen gepleegd met religieuze en politieke doelen. Een voorbeeld zijn de terroristische aanslagen op 11 september 2001. Het aan moslimextremisme ontsproten zelfmoordterrorisme heeft veel bekendheid gekregen, maar het verschijnsel komt ook voor bij andere conflicten. De Tamiltijgers maakten er gebruik van en sinds 1994 wordt deze 'strategie' onder andere geassocieerd met de strijd in de Palestijnse gebieden, waar zij zou zijn bedacht door de leiding van Hamas.[37]

Zelfmoord rond oorlogssituaties
Bewerken

Gedurende de Tweede Wereldoorlog pleegden verschillende verzetsmensen na arrestatie zelfmoord om te voorkomen dat ze na marteling hun kameraden zouden verraden.
Toen de Russen in 1945 Berlijn ingenomen hadden en het einde van de Tweede Wereldoorlog nabij was, heeft Adolf Hitler (samen met zijn vrouw Eva Braun) zelfmoord gepleegd. Zij nam vergif, hij schoot zich door het hoofd. In dezelfde bunker waar dit gebeurde, vermoordden Joseph Goebbels en zijn vrouw Magda Goebbels hun zes kinderen, waarna ze zichzelf van het leven beroofden. Ook Heinrich Himmler pleegde zelfmoord.
In de Irak-Iranoorlog stuurden de Iraniërs kinderen, getooid met hoofdbanden met daarop de namen van de heilige steden Najaf en Karbala geschreven, mijnenvelden in, zodat de mijnen ontploften en het leger kon optrekken. De kinderen werd verteld dat ze na hun dood rechtstreeks naar de hemel zouden gaan.
Zelfmoord in de muziek
Bewerken

Het nummer Suicide Solution van de (hardrock)zanger Ozzy Osbourne, door hem geschreven voor zijn album Blizzard of Ozz uit 1981, behandelt de omstandigheden van een wanhopig persoon die verslaafd is aan alcohol, waarbij hij feitelijk langzaam dood gaat. In het nummer komt de zinsnede Suicide is the only way out ("zelfmoord is de enige uitweg") voor. Op 26 oktober 1984 schoot een 19-jarige jongen zich dood, luisterend naar dit nummer. Zijn ouders hielden Osbourne verantwoordelijk. Er volgde een rechtszaak, waarin Osbourne aangaf dat de jongen de tekst van het nummer verkeerd geïnterpreteerd moet hebben. De rechter verklaarde in 1988 dat de zelfmoord een "niet te voorzien gevolg" was en verwierp de aanklacht. Later dat jaar werd een vergelijkbare aanklacht, betreffende een zelfmoord uit 1986, eveneens niet-ontvankelijk verklaard.[38]
De titelsong van de televisieserie M.A.S.H. heeft de titel Suicide Is Painless.
Het lied Zeven over twaalf op het album Vroeger of later van Robert Long gaat over iemand die een afscheidsbrief schrijft voordat hij zelfmoord pleegt.
De band Queen bracht op het album The Game het nummer Don't Try Suicide uit.
De groep Twarres zong in het liedje standing still van het album Stream over iemand die een dierbare herdenkt die voor een trein is gesprongen.
Het lied Emma van de Britse band Hot Chocolate gaat over een man die zijn vrouw dood in bed vindt en haar afscheidsbrief leest.
Het lied Alles kwijt / Dit was je leven van Marco Borsato uit 1994 gaat over een geliefde die zelfmoord gepleegd heeft.
Het rap duo $uicideboy$ heeft vele nummers over zelfmoord, en een reeks singles genaamd kill yourself pt.I t/m pt.XX.
Het lied 1-800-273-8255 van Logic uit 2017 gaat over zelfmoord en waarom het volgens hem niet goed is.
Nirvana bracht in 1994 een lied uit met de titel I Hate Myself and Want to Die als B-side van de single Pennyroyal Tea. Enige tijd later pleegde de leadzanger Kurt Cobain zelfmoord.