IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Karin Spaink tijdens het evement "Delete de Sleepwet: maar waarom precies?".

https://www.youtube.com/watch?v=iayX829Dt8c

Het is een beleidsdogma geworden. We verliezen weliswaar onze privacy, maar we krijgen er veiligheid voor terug.

Alleen wanneer de overheid ons adequaat kan controleren, kan ze terreur en misdaad tegengaan. Alleen door ons te observeren is ze serieus in staat om ons
tegen elkaar te beschermen. Al doende dringt de overheid, net zoals talloos veel bedrijven dat doen, steeds dieper in ons privéleven door.
Met wie we mailen en bellen, vanaf welke locatie we dat doen, waar onze auto's rijden en wanneer we de trein of bus nemen.
Langs welke winkels en reclameborden we lopen, hoeveel vuilnis we in de gemeentelijke afvalcontainers gooien en waar ons gezicht op camera is beland.

Veel burgers vinden het allemaal niet zo'n probleem: "Ik heb toch niets te verbergen."

Immers, wie niets te verbergen heeft, heeft ook niks te vrezen, maar die nonchalante houding is naïef. Ze stoelt op de gedachte dat de tomeloze nieuwsgierigheid van de overheid hen niet zal raken en dat alleen ongure types eronder lijden. "Want wat moeten ze nou met mijn gegevens? Ik ben niet interessant. Ik doe immers helemaal niks verkeerd."

Die meegaandheid van burgers is om drie redenen kortzichtig.

De eerste: we raken uit balans. Terwijl de burger transparanter wordt, wordt de overheid zelf juist minder transparant en ondoorzichtiger. Want wat doen ze eigenlijk met al die gegevens? Gaan ze daar volgens de regels mee om en wat doen ze ermee? Uit de vele Big Brother Awards en nominaties die de overheid de afgelopen jaren binnengesleept, blijkt dat de overheid haar eigen privacywetgeving niet altijd serieus genoeg neemt. Soms heeft het er zelfs de schijn van dat zulke wetten vooral zijn bedoeld om critici te paaien.

Want de daadwerkelijke naleving ervan laat de overheid al te dikwijls aan haar laars. Een voorbeeld politiekorpsen in Nederland doen tegenwoordig aan
automatische nummerbordherkenning, de ANPR. Alle kentekens van voertuigen die een bepaald punt passeren worden dan gescand en vastgelegd.

Het doel dat is wetsovertreders te vinden, bijvoorbeeld achterstallige boetes, niet betaalde rijtuigenbelastingen of dat soort dingen.

En in de wet werd vastgelegd dat de politie de ingezamelde scans mocht vergelijken met opsporingsregisters en daarna alle scans van onschuldige burgers, de no-hits heten die dingen, subiet moest weggooien. Maar niettemin bleek in 2010 dat twee korpsen die no-hits bewaarden, sommigen zelfs drie maanden of meer.

De autoriteit persoonsgegevens gaf die korpsen ervan langs:

"Dat was een ernstige overtreding ,nota bene gepleegd door wetshandhavers."

Maar wat deed het toenmalige Minister van Veiligheid en Justitie, Ivo Opstelten? Hij besloot het illegale gedrag van zijn wetshandhavers vervolgens tot wet te willen verheffen. Hij wilde nu alle gescande kentekens, inclusief de no-hits laten verwerken en vier weken bewaren en als bonus mocht de politie dan voortaan ook het reisgedrag in kaart brengen.

De locatie, de datum en het tijdstip van de scans mochten dan allemaal worden bewaard en het voorstel daartoe ligt momenteel in de Eerste Kamer.

Is dat niet eng? Een overheid die haar eigen wetten overtreedt om ons te controleren en die de schending van diezelfde wetten dan daarna tot nieuwe wet promoveert?

Twee: de focus van de overheid verschuift.

Steeds meer beleidsaandacht, budget, personeel en technologische inventiviteit wordt geïnvesteerd in maatregelen om iedereen te gaan observeren in de hoop dat verdachten op die manier vanzelf komen bovendrijven.

Maar niemand weet precies welk gedrag nou echt verdacht kan zijn en zodoende wordt er heel veel gesignaleerd dat mogelijk afwijkt en dan weer nader onderzoek vergt. We produceren kortom een groeiende en geld vretende hooiberg en gaan daarin vervolgens zoeken welk strootje wellicht ooit uitgroeit tot een speld.

Dat leidt vreselijk af en het schept onnodig veel werk. Niet privacy is de schuilplaats van het kwaad, zoals de Amsterdamse korpschef Welten ooit beweerde, de tijd die de overheid verspilt aan het nutteloos verzamelen, opslaan, verwerken, koppelen en kruisen van gegevens onder alle burgers is dat. Dat is de schuilplaats van het kwaad.

Strootjes waartegen geen enkele verdenking bestaat zouden hun onbespiede gedrag moeten laten gaan en de beperkte overheidsmiddelen echt moeten reserveren voor het navlooien van spelden, van gepleegde misdaden, gepleegde misdrijven en overtredingen.

Dat is veel verstandiger. Anders gezegd, het massaal inzamelen van gegevens is helemaal niet handig, laat staan efficiënt. Het is een tijdrovende, menskracht vretende en geldverslindende machine.

Drie: grondrechten zijn ontwikkeld om de overheid op gezonde afstand te houden van de burger. Binnen de kaders van de wet mogen burgers doen, denken en zeggen wat hen goed dunkt. Grondrechten zoals privacy zijn bufferzones, vrije ruimte rondom de burger, die de overheid alleen in zeer nauw omschreven gevallen mag betreden. Verdenking van misdrijf is zo'n grond.

Wie eenmaal verdacht is moet zich inbreuk op zijn grondvesten laten welgevallen. Maar de overheid schendt dat grondrecht op privacy tegenwoordig op grote schaal. Erger, ze doet dat generiek, zonder enig aanziens des persoons, terwijl een dergelijke schending uitsluitend is toegestaan indien zij gericht, onderbouwd, doelmatig en proportioneel is.

Critici hebben vaak gewaarschuwd dat het loslaten van dat principe ertoe kan leiden dat de overheid haar burgers op voorhand gaat behandelen als waren zij verdacht. Helaas is dat precies wat soms gebeurt.

Neem nu dit geval uit 2010. De Haagse Pandbrigade en het Rotterdamse Interventieteam legden toen huisbezoeken af en controleerden woningen en bewoners.
De criteria? Er waren er maar twee.

De eerste was het de wijk. In sommige probleemwijken werden alle huizen gecontroleerd. En twee, administratieve ongeregeldheden die vaak, en hoe wrang is dat niet, het product waren van datavervuiling bij de overheid zelf en van fouten gemaakt bij data-entry. Die huiscontroles waren niet gebaseerd op enige specifieke verdenking. Er was geen enkele grond voor een huiszoekingsbevel. Dat hadden ze dus ook niet.

Oh, en officieel mochten de bewoners het team staande toegang weigeren, maar de teams speculeerden erop dat de bewoners dat niet wisten. De sleepwet het is van hetzelfde laken een pak. De communicatie van mensen die niet verdacht zijn wordt vastgelegd en wordt retroactief aan onderzoek onderworpen. Zitten er bepaalde woorden of patronen of zelfs contacten in die een verdenking na afloop zouden kunnen rechtvaardigen? Maar waarom zouden we in hemelsnaam mensen tegen wie expliciet geen verdenking bestaat een continue privacyschending opleggen? Waarom willen we het systematisch ongefundeerd en nutteloos schenden van grondrechten in hemelsnaam tot wet verheffen? Met dit wetsvoorstel hebben we het adagium "niets te verbergen, dan niets te vrezen" officieel achter ons gelaten. Hun nieuwe motto is: "wij controleren of u echt niets te verbergen hebt."

De premisse van die stelling is fundamenteel fout. De grondslag van de rechtsstaat is dat burgers hun onschuld niet hoeven te bewijzen en de aanname van ieders onschuld vormt juist het uitgangspunt, het fundament waarop we allen staan. Alleen bij gerede twijfel morgen iemands gangen worden doorgelicht.

Er dient een onderbouwde verdenking te bestaan vooraleer de overheid iemands privacy mag schenden.

Maar we redeneren tegenwoordig heel makkelijk omgekeerd. Ieders privacy mag worden omver gehaald. Iedereen mag worden doorgelicht, overal, te allen tijde.

We geloven alleen dat wie toch al fout was zal sneuvelen en veronderstellen dat de rest, de zuiveren de echte onschuldigen, overeind zullen blijven, onaangetast. Maar zo werkt het dus niet.

Want wie overeind blijft, is inmiddels ook aangetast. Die is transparant gemaakt en doorzichtig geworden. Die is z'n schil kwijt en die legt permanent verantwoording af. Privacy is, ik zei het al, de bufferzone tussen overheid en burger, de veiligheidsmarge die moet voorkomen dat de overheid of haar dienaren al te veel macht te krijgen over een individu. Privacy is onze airbag en we prikken hem nu aan alle kanten lek.

Dat hele systeem van checks and balances geven de we de laatste jaren op. Bij algemene wet worden bijna maandelijks maatregelen genomen die, zonder dat politie en justitie hoeven aan te tonen dat er gegronde redenen voor een specifieke verdenking is, toch allerlei overheidsinstanties het recht geven burgers massaal door te lichten.

Zeg daar maar liever nee tegen.