IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Twee Duitse organisaties (Aktion 3. Welt Saar en Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar) die zich bezig houden met vraagstukken over rechtvaardigheid en eerlijke verdeling, publiceerden onlangs een vlugschrift over Fair Trade. Ze gaan in op de vraag of het is mogelijk is om de wereld via consumptie sociaal rechtvaardiger te maken en om een kapitalisme met menselijk gezicht te scheppen. Het is toegankelijk geschreven en zet dingen op een rijtje. Een goede voorzet voor discussie hierover.

Auteurs: Aktion 3. Welt Saar en Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar
Vertaling: Rob Bleijerveld

Fair Trade: is een betere wereld te koop? Rechtvaardigheid door meer consumptie?

Fair Trade belooft om de wereld via consumptie sociaal rechtvaardiger te maken en om een kapitalisme met menselijk gezicht te scheppen. Wat kan het van deze pretenties waar maken en wat niet? In deze publicatie benoemen we de successen van Fair Trade - maar ook de grenzen.
Deze publicatie is voortgekomen uit een gezamenlijk project van Aktion 3. Welt Saar [1] en het Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar [2]. Als uitgevers hebben we nauwe banden met de Fair Trade-scene, bijvoorbeeld via het uitbaten van een wereldwinkel. Maar de (groei-)euforie van vele Fair Trade-spelers delen we niet. De doorslaggevende vraag voor ons is: is een betere wereld te koop [3] en bestaat een eerlijk kapitalisme wel ?

Fair Trade heeft enorme prestaties verricht door zijn bewustmakingswerk over ongelijke handelsbetrekkingen. Lopend langs de winkelschappen [4] rijzen de eerste twijfels over de achterliggende visie van die bewustwording. Door het negeren van werknemersrechten in het Noorden is het model voor een deel zelfs ongeloofwaardig. Fair Trade belooft de wereld via het consumeren te veranderen. Er gaat een enorme suggestieve kracht uit van de belofte dat een meer sociaal rechtvaardige en duurzame wereld te koop is: transformatie door handel [5]. Refererend aan de Praagse Lente van 1968 (met het ´socialisme met een menselijk gezicht´) zou men kunnen zeggen dat Fair Trade een kapitalisme met een menselijk gezicht belooft. En omdat iedereen - mits de eigen portemonnee het toe staat – aan dit consumentenproject mee kan doen, is het ook ¨laagdrempelig¨.

Chique en sexy op groeikoers

De cijfers zijn duidelijk: Fair Trade groeit gestaag. In 2014 besteedde de Duitse consument ruim 1 miljard euro aan producten uit de eerlijke handel; een groei van 31%. Voor 2015 wordt een vergelijkbare groei verwacht. Wereldwijd was de omzet in 2014 ongeveer 5,9 miljard euro; een stijging van 15% ten opzichte van 2013 en een verdrievoudiging ten opzichte van 2009. In 120 landen worden Fair Trade-producten aangeboden afkomstig uit 66 zogenaamde Derde Wereldlanden. In Duitsland zijn nu al mééŕ dan 12000 Fair Trade-producten verkrijgbaar. Ook is Fair Trade onderdeel geworden van de Duitse mainstream. In bijna elke Duitse supermarkt zijn wel Fair Trade-producten te vinden. Ondernemingen als Lidl en Mövenpick voeren gecertificeerde huismerken die zeer in trek zijn.

Fair Trade is promotie en marketing item geworden voor ondernemingen, naar buiten en naar binnen toe. Er is nauwelijks een mensa die niet tenminste eerlijk verhandelde koffie aanbiedt – en in conferentieoorden is eerlijk biovoedsel ´bon ton´. Het is de spelers van de eerlijke handel gelukt om van een nicheproduct een aantrekkelijk aanbod voor de consument te maken dat wordt waargenomen en gevraagd door een breed publiek. Meer dan 30% van de gecertificeerde koffie gaat naar openbare instellingen, kantines, hotels en restaurants. Eerlijke handel is chique en sexy.

Kapitalisme zonder kapitalisme?

Fair Trade moet in beginsel functioneren op basis van de volgende criteria:
De werkne(e)m(st)ers verdienen een gepast loon dat niet alleen voorziet in hun kosten maar ook helpt bij het financieren van voorzieningen voor onderwijs en gezondheidszorg als ook het aanleggen van reserves voor toekomstige productie en investeringen.
Voor de producenten blijft een groter deel van de koek over. Want de in hun nadeel werkende tussenhandel wordt verminderd doordat de importorganisaties direct en lokaal inkopen in plaats van via de termijnbeurzen. Bovendien streeft men naar langdurige samenwerkings- en levercontracten en worden veel waren (vooral levenmiddelen) voorgefinancierd, hetgeen planningszekerheid biedt.

Een voorbeeld: De stichting Preda [6] bekommert zich op de Filippijnen om misbruikte en uitgebuite kinderen. In Duitsland zijn via Preda vooral verschillende Fair Trade-mangoproducten beschikbaar. Door het opbouwen van sociale en liefdadigheidsstructuren en het verschaffen van een gepast loon stelt de stichting haar medewerkers in staat om in het levensonderhoud van hun gezinnen te voorzien. Hun kinderen hoeven niet te werken en kunnen naar school gaan. Daarnaast wordt geprobeerd om medewerkers in bedrijven van de stichting een opleiding – en daarmee een perspectief – te geven. Zo worden dus economische activiteiten mogelijk die op microniveau verenigbaar zijn met solidariteit, bestaanszekerheid en menselijke omgangsvormen. En die geïsoleerde eilandjes bieden buiten een tot de marktlogica gereduceerd bestaan.

Fair Trade pretendeert tegen de ideologie van het marktradicalisme en neoliberalisme in te gaan volgens welke door de ¨onzichtbare hand¨ alles goed uitpakt. De markteconomie moet socialer worden door vrijwillige toeslagen op de prijs. Een symbolisch handelen voldoet hier omdat het Fair Ttrade-aandeel in de hele productie nauwelijks meetbaar is. Eerlijke handel wordt bezield door de aanmoediging van coöperatieve organisatie en de wens naar gelijkberechtigde partners. Zijn belofte om de wereld te veranderen, wordt gedeeltelijk waar gemaakt waar dankzij publiciteit de problemen en wensen van de mens in het globale zuiden een issue zijn. En waar bij de mensen in het noorden bewustwording tot stand komt die in het beste geval via een andere houding tot gedragsverandering. Fair Trade wil het lijden van de mensen in het kapitalisme ten minste verzachten. Dat is zowel zijn belofte als bestaansgrond.

Welke eerlijke handel?

Ondanks de wereldwijd bereikte standaards voor eerlijke handel zijn er verschillen. In de praktijk is wat wordt verstaan onder Fair Trade erg ruim. Een blik op de eerste hausse in de geschiedenis van de eerlijke handel laat dit zien. De beweging kwam begin jaren ´70 voort uit kerkelijke groepen in Europa (¨jute in plaats van plastic¨) en werd in de jaren ´80 bekend door de Nicaragua-koffie. Destijds ging het om de ondersteuning van de Sandinistische revolutie en de opbouw van democratische structuren na ruim 40 jaar Somoza-dictatuur. Dit gebeurde onder meer via de gerichte import van koffie uit de Sandinistische coöperaties. De koffie was toen altijd te sterk gebrand en bitter, maar met elke slok proefde men de solidariteit met de boere(inn)en in Nicaragua. Objectieve criteria, onafhankelijke controles, laat staan een label waren er toen nog niet. Maar op de koffieplantages in Nicaragua hielpen wel vele internationale vrijwilligers mee, die - soms enigszins overdreven verwezen - naar de Internationale Brigades in de Spaanse burgeroorlog [red: 1936-1939].

Dichttimmeren [7] van het landschap

Het opkomen van keurmerken voor eerlijk verhandelde waren in de jaren ´90 werd van begin af aan kritisch bekeken door de Fair Trade-spelers. El Puente [8], voorloper van Fair Trade in Duitsland en importeur van het eerste uur, heeft ook nu nog geen enkel keurmerk voor het eigen productassortiment. De in 1992 opgerichte Vereniging Transfair e.V. kent in Duitsland het internationale Fair Trade-keurmerk toe. Ze wordt gedragen door aan politieke partijen gelieerde stichtingen en kerkelijke organisaties. Sinds 2012 ziet ook de grootste importorganisatie voor eerlijk verhandelde producten in Duitsland, Gepa [9], grotendeels af van het gebruik van het Transfair-keurmerk. Bovendien gaan de officiële criteria van de FLO (Fairtrade Labelling Organisations International [10]) vaak niet ver genoeg en hebben importeurs als El Puente altijd al ingezet op de ondersteuning van de productie in kleinschalige boerenbedrijven en coöperatieven die de ¨grote sprong¨ richting Transfair-keurmerk nog niet hebben gemaakt. Het keurmerk kan ook leiden tot uitsluiting: het is een begeerd criterium dat een plaatselijke belangenstrijd in de oorsprongslanden in de hand kan werken, waarbij menig producent op de fles gaat. Op deze manier reproduceert de gekeurmerkte Fair Trade het concurrentie- en elleboogdenken op eigen wijze. Fair Trade is te groot en te veelzijdig om onder één enkel keurmerk te passen. Anders gezegd: het Fair Trade-keurmerk omvat slechts een deel van de eerlijke handel; het is echter volop voorzien van personeel en financiële middelen.

De diversiteit is al even groot onder de spelers van de eerlijke handel. Dag na dag verrichten vele vrijwilligers in de ruim 800 Duitse wereldwinkels belangrijk bewustwordingswerk. Fair Trade activeert, motiveert en mobiliseert duizenden mensen en maakt gevoelig voor de belangen van de mensen in het globale zuiden. Dit helpt om de mensen achter de product te laten zien en te laten zien dat de mensen in het noorden meer zijn dan waartot het kapitalisme hen reduceert, namelijk als consumenten. Het is dus een verschil of een product wordt aangeboden in een wereldwinkel waar uitsluitend Fair Trade-producten te koop zijn, of in een supermarkt.

Depolitisering

Met het introductie van een keurmerk dat geschikt is voor de mainstream, kwam er ook een depolitisering van de eerlijke handel op gang. Nadrukkelijke politieke producten die ook nu nog aan de wortels in Nicaragua doen herinneren zoals de Zapatistische koffie uit de Mexicaanse provincie Chiapas, zijn uitzondering die de regel van de deregulering bevestigen. Dat is ook de opzet: consumenten worden niet meer lastig gevallen met de claim om zich over een product te moeten informeren. Het Transfair-keurmerk neemt dit werk van hen over, omdat in de praktijk nauwelijks nog iemand rekenschap kan afleggen over de geconsumeerde producten.

De klanten geven hun verantwoording af aan de keurmerkorganisaties die daardoor steeds meer hun eigen belangen gaan volgen. Men heeft in de zogenaamde Derde Wereld voorbeeldprojecten nodig die zich goed laten verkopen. Politieke overwegingen, de blik op de boven- en onderkant van de maatschappij, maar ook de eigen verwevenheid daarin, laat staan revolutionaire opstanden verstoren de ongerepte wereld van Fair Trade met diens zelfbeeld van vriendelijke, betrokken mensen aan beide zijden van de aarde. Voor diegenen met een slecht geweten bood de Tageszeitung [11] georganiseerde reizen aan naar Fair Trade-coöperaties in Egypte.

Fair Trade beperkt zich veelal tot liefdadigheidprojecten die zich goed laten verkopen onder het publiek. De ontdekking van Fair Trade als vijgenblad voor grote ondernemingen heeft dit probleem nog groter gemaakt. Keurmerken als dat van de Rainforest Alliance [12] dat een verklaring van géén ecologisch bezwaar verleent aan onder meer McDonalds, Nestlé en Kraft Foods, suggereren dat er over de hele breedte sociaal-ecologische verantwoord wordt gehandeld. In de UK verkoopt Nestlé haar KitKat-chocoladerepen alleen nog met Fair Trade-keurmerk; Starbucks-koffie voert al ruim 10 jaar een keurmerk; en ook Lidl Duitsland heeft na uitvoerige discussie het Fair Trade-keurmerk toegekend gekregen voor enkele van zijn huismerken. Met de Sandinisten in Nicaragua of de Zapatisten in Mexico heeft deze gecertificeerde handel niets meer van doen.

Vakbonden op afstand gezet

¨Starbucks stelt nieuwe maatstaven op in de koffieindustrie doordat het zijn wereldwijde omvang in zet om het goede te doen.¨ Zo begroette Transfair-bedrijfsleider Dieter Overath in maart 2010 de nieuwe globalplayer in het Duitse Fair Trade-orkest. Maar geen woord over de heftige confrontaties in de VS tussen het bedrijf en vakbonden. Starbucks beschouwde de actieve organisatie van de eigen medewerkers in een vakbond als loyaliteitsbreuk en ontsloeg meerdere activisten. Deze strijd en de slechte arbeidsvoorwaarden zijn nog steeds dagelijkse praktijk, maar nu ook met Fair Trade-keurmerk.

Iets vergelijkbaars geldt voor Lidl in Duitsland. Dit bedrijf wordt al enige jaren publiekelijk bekritiseerd wegens het gebrek aan noemenswaardige vakbondsorganisatie, het belemmeren van het oprichten van een ondernemingsraad, het hebben van miserabele arbeidsomstandigheden. Op het hoogtepunt van de kritiek pleegde Lidl een mediacoup: in 2006 kocht ze het Transfair-keurmerk voor enkele van zijn producten en zorgde daarmee voor positieve krantenkoppen. Er werd vanuit de rijen van Transfair geen publiekelijk waarneembare kritiek geuit. Het Transfair-keurmerk hielp Lidl om het eigen image op te poetsen en om de kritiek af te leiden. Het voorbeeld van Lidl kreeg navolging: steeds meer ondernemingen gebruiken het Transfair-keurmerk als vijgenblad voor hun asociale bedrijfspraktijken.

Met het afstand nemen tot het Transfair-keurmerk door Gepa is het nu definitief tot een ondernemerskeurmerk geworden. Bij El Puente en Gepa staat de geloofwaardigheid van het eigen handelen op de voorgrond. Het keurmerk is er een overduidelijk voorbeeld van dat Fair Trade enerzijds fairness tegenover de mensen in het globale zuiden belijdt, maar anderzijds hier arbeidsvoorwaarden duldt die onrechtvaardig en uitbuitend zijn, en die zelfs nog worden ¨opgehemeld¨ met het Fairtrade-keurmerk. Men kan dan ook bij de Fair Trade-importorganisaties spreken van een zekere vakbondsafstand. Een positieve uitzondering hierop is Gepa die sinds 1988 beschikt over een ondernemingsraad. Bij El Puente is er een medewerkersvereniging die als een van de vennootschapsgroepen invloed heeft op het besluitvormingsproces. De derde grote importorganisatie, dwp eG Fairhandelsgenossenschaft (Ravensburg) [13], doet over dit thema geen mededelingen in het openbaar.

Sociale rechtvaardigheid niet voor iedereen

Dat sociale rechtvaardigheid niet opdeelbaar is, wordt over het hoofd gezien. Het openstellen van Fair Trade voor grote ondernemingen als Lidl en Starbucks heeft de lage standaards van de certificeringsorganisatie zichtbaar gemaakt. Deze misstanden staan tegelijkertijd garant voor de populariteit van Fair Trade, want de producten zijn verkrijgbaar via vele duizenden levensmiddelenschappen in Duitsland. Evenmin is het gros van de Fair Trade-spelers opgevallen bij de strijd in eigen land tegen een van de grootste programma´s voor herverdeling van de maatschappelijke rijkdom van beneden naar boven toe, de rood-groene 2010 Agenda met Hartz IV [14]. Dat juist het rood-groene milieu Fair Trade als symbool voor sociale rechtvaardigheid gepropageert, laat wederom zien dat sociale rechtvaardigheid als opdeelbaar wordt beschouwd. Daarbij wordt Fair Trade gebruikt in de strijd om de media-aandacht of als symbolische sociaal doekje voor het bloeden. De belofte om de wereld door consumptie sociaal rechtvaardiger te maken en om een kapitalisme met een menselijk gezicht te scheppen kan Fair Trade niet inlossen.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

En waar blijft het positieve (verhaal)?

In het krantje van Aktion 3.Welt Saar en Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar is ook een lang stuk opgenomen met een analyse over de kapitalistische crisis en de positie van Fair Trade. Zoals zij het zien is het onmogelijk voor (bewuste) consumenten om op basis van morele houding en ander koopgedrag een sociaal rechtvaardige en eerlijke wereld te scheppen. Fair Trade zal – ondanks alle marktaanpassing, certificering, marketing en andere inzet – hooguit het lijden kunnen verlichten van de mensen in bepaalde niches van de maatschappij.

¨Wat kan Fair Trade wèl tot stand brengen?

De belofte om de wereld via consumptie sociaal rechtvaardiger te maken en om een kapitalisme met menselijk gezicht te scheppen, kan Fair Trade niet inlossen. Bovendien beschouwt het gros van de spelers het opkomen voor vakbondsrechten als iets dat van Fair Trade los staat; als het ver weg van hier plaats vindt, OK, maar liever niet op de eigen stoep.

Wat Fair Trade wel tot stand kan brengen, is om in een maatschappelijke niche de positie te verbeteren van diegenen die worden uitgebuit in de zogenaamde Derde Wereld. Dat is niet weinig en het is zeker ook iets dat loont om te doen.
Het is echter niet meer dan een crisiscompensatie of crisismanagement, want het Fair Trade-kruid is niet opgewassen tegen het kapitalisme en zijn crises. Principieel gezien sluiten de radikale kritiek op het kapitalisme en Fair Trade elkaar niet uit. Ze kunnen bij elkaar komen mits Fair Trade zelfkritisch is over wat het kan bereiken en als het niet in de winkelschappen op zoek gaat naar een wereld van vrije mensen die hun lot in eigen hand nemen.
Of, om het met Bertolt Brecht´s ¨heilige Johanna van de slachthuizen¨ te zeggen: ¨Zorg er voor dat jullie bij het verlaten van de wereld niet alleen goed waren maar ook dat jullie een goede wereld achterlaten¨.

Dit stukje refereert aan het gedicht ¨Und wo bleibt das Positive, Herr Kästner?¨ van Erich Kästner 1930)[15]
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

PEDRO, de Fair Trade politieknuppel

¨Ik ben Pedro, de eerste Fair Trade politieknuppel uit bio-rubber. Ik ben het passende accessoir uit het voorstel [16] van de ontwikkelingsorganisaties voor eerlijke politieuniformen. Bij mijn productie werd veel nadruk gelegd op sociale en ecologische standaards. Er moet tenslotte voor iedereen iets inzitten. Ook voor hen die van mij helaas klappen te fairwerken krijgen: zij zullen minder last hebben van huiduitslag omdat ik vrij ben van schadelijke stoffen. Mijn uitvinders willen dat de EU mij wereldwijd tot faire standaardknuppel maakt. Net zoals jullie Duitse G3-geweer. Daar wordt ook overal ter wereld mee geknald.
Als je meer over mij wilt weten, kijk dan hier: www.fairpruegeln.de Daar vindt je een filmpje over mij [17] en een briefkaart. Ik houd van Fair Trade en ik verheug me op jullie.¨

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Aktion 3. Welt Saar streeft naar een wereld waarin iedereen vrij is van armoede, bestaansonzekerheid en onderdrukking en vrij om het leven naar eigen inzicht in te richten. Hoofddoel is sociale rechtvaardigheid en voor iedereen een gelijk aandeel in de materiële en culturele hulpbronnen van de maatschappij. De organisatie wil niemand ¨ontwikkelen¨ en heeft daarom geen projecten. Ze werkt samen met anderen op diverse thema´s.

Het Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar is een goede doelen-vereniging die kerkelijke groepen en instellingen, ontwikkelingsorganisaties en individuen op alllerlei niveaus met elkaar verbindt. Het netwerk richt zich op gerechtigheid, vrede en het bewaren van de schepping, aspecten die te maken hebben met het overleven van de mensheid. Ze verbinden radikale kapitalismekritiek met bijbels-theologische inzichten.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Radio-interview:
Interview door Radio Z (Nürnberg) met Wolfgang Johann van Aktion 3.Welt over ¨Fair Trade - ist eine bessere Welt käuflich?¨ (13´09 min.) (9 december 2015).
https://www.freie-radios.net/74091

Hoe kun je de auteurs steunen?
Dit project dat Fair Trade kritisch volgt, kun je steunen door de bon onderaan hun krantje in te vullen en op te sturen (zie bij ´Bron;´), of door direct geld over te maken aan:
Aktion 3. Welt Saar
BIC: PBNKDEFF
IBAN: DE39 5901 0066 0001 5106 63
Rekening nr: 1510663, Postbank Saarbrücken, BLZ: 59010066
Ovv: ¨Flugschrift Fairer Handel¨

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Meer lezen:
-¨Fair Trade, In or Against the Market,¨ Threefolding, januari 2007 (http://www.threefolding.org/essays/2007-01-001.html).
- ¨Fair Trade claimt onterecht succes, Globalinfo, 9 november 2007 (https://www.globalinfo.nl/Recensies-enzo/fair-trade-claimt-onterecht-succes).
- Boek ¨Fair Trade, Sustainability and Social Change,¨ Hudson/Hudson/Fridell, maart 2013 (http://www.palgrave.com/page/detail/fair-trade-sustainability-and-social...).
- ¨Fair Trade Myths and FAQs,¨Fair Trade Federation, augustus 2014 (https://www.fairtradefederation.org/fair-trade-myths/).
- ¨Fairtrade is an unjust movement that serves the rich,¨ Guardian, 5 september 2014 (http://www.theguardian.com/global-development/2014/sep/05/fairtrade-unju...).
- ¨Is Fairtrade Coffee Based On An Unjust Movement That Only Serves The Rich?,¨ Spilling the Beans, 25 oktober 2014 (http://spilling-the-beans.net/special-report-is-fairtrade-coffee-based-o...).
- ¨Wie heeft de macht? Nieuwe studie bevestigt disbalans in landbouw-bevoorradingsketens,¨ Supermacht, 20 november 2014 (https://www.supermacht.nl/?p=4310).
- ¨Over onduurzame voedselproductie wereldwijd en een verwachte marktomslag (´Changing the Food Game´),¨ Supermacht, 24 december 2014 (https://www.supermacht.nl/?p=4392).
- ¨Fair Trade and organic can help end dire poverty,¨ World Fair Trade Organization, 16 oktober 2015 (http://wfto.com/news/fair-trade-and-organic-can-help-end-dire-poverty).

Noten (red Supermacht):
[1] https://www.a3wsaar.de/
[2] http://www.oekumenisches-netz.de/
[3] Het Duitse origineel voor ´te koop´ is ´käuflich´. Dat staat ook voor ´omkoopbaar´.
[4] In het Duitse origineel: ¨Marsch durch die Ladenregale¨ (refererend aan de Mars door de Instituties).
[5] In het Duitse origineel: ¨Wandel durch Handel¨ (veelgebruikte rijmend motto)
[6]http://www.preda.org/
[7] In het Duitse origineel: ´Versiegelung´ (verwijzend naar algehele oppervlakteverharding).
[8] http://www.el-puente.de/
[9] https://www.gepa.de/home.html
[10] http://www.fairtrade.net/
[11] http://www.taz.de/!109912/
[12] http://www.rainforest-alliance.org/about/marks/rainforest-alliance-certi...
[13] http://www.dwp-rv.de/cm/
[14] http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/05/29/hoe-willen-wij-werken-s...
[15] http://www.deutschelyrik.de/index.php/und-wo-bleibt-das-positive-herr-ka...
[16] In het Duitse origineel: ´Vorschlag´ (refererend aan slaag).
[17] http://www.nes-web.de/aktuelles/aktuelles-detail/?tx_ttnews[tt_news]=149&cHash=a4701f454bdd50cc9e3c000a20104d09
[18] http://www.a3wsaar.de/pedro/

Bron:
Flugschrift ¨Fairer Handel - Ist eine bessere Welt käuflich? Der Blick aufs ´Ganze´,¨ Aktion 3. Welt Saar & Ökumenische Netz Rhein-Mosel-Saar (nov 2015) https://www.a3wsaar.de/fileadmin/user_upload/flugschrift/Flugschrift_Fai...

(Verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=5536)