Hoe het kan dat mensen in een cel overlijden
Bewakers van het cellencomplex in Houten trakteerden me onlangs op een uur lang 'genieten' van hun oefeningen in een tegenovergelegen cel. Het was maandag 20 april, begin van de middag. Ik schrok op van een hoop herrie en herhaaldelijk roepen: “Mééwerken!”
Je schrikt je rot. Veel geschreeuw en gestommel en gebonk. Je denkt dat ze iemand te pakken nemen. En dan gebeurt het nog een keer. Dan ga je je afvragen of het werkelijk mogelijk is dat zoiets zich twee keer achterelkaar voordoet. Er zat toch verder niemand in die gang?
Ik besloot mijn oor te luisteren te leggen tegen het koude metaal van de met traanplaat beslagen deur. Gelach hoorde ik. Voor hen is het een grap wat ze aan het doen zijn. Het is maar een oefening. Lachen ze er ook zo om als het menens is? Ik wed van wel. Als ze klaar zijn en hun gevangene bont en blauw met de boeien nog om in de isoleercel hebben weten te smijten. Koffie?
Een aantal jaren geleden werd op internet een bestand gepubliceerd over de werkwijze van de IBT's (Interne Bijstand Team) en LBB's (Landelijke Bijzonder Bijstand) in gevangenissen, compleet met namen en adressen van IBT en LBB beulen. Het PDF bestand bevatte ergens kennelijk buitgemaakte documenten en werd met veel dreigementen aan het adres van mensen die het deelden in opdracht van justitie offline gehaald. Stel je voor dat mensen de waarheid te weten komen over het geweld dat door justitie binnen de door hen gecontroleerde en oncontroleerbare muren vijf tegen één wordt ingezet tegen gevangenen. Stel je voor dat mensen te weten komen wie die beulen zijn die legaal hun brood verdienen met geweld.
In die documenten zat een voorbeeld van een uitgewerkt verslag over gebruikt geweld. Het origineel verhaalt van vuistslagen 'op de kaaklijn, onder het oor' van 'de gedetineerde'. In het officiele eindrapport is dit weggecensureerd (zie screenshot uit de “LBB-papers” die destijds korte tijd te downloaden waren). Als je dus nog eens leest “We hebben gepast geweld gebruikt”, geloof het nooit. Er is altijd meer gebeurd.
Deze vijfde dag in Houten mocht ik dus een training die aan dit soort “gepast geweld” ten grondslag ligt, aanhoren. Althans, flarden ervan, wanneer er luid genoeg gesproken werd. Beurtelings 'speelden' de bewakers 'de verdachte', terwijl collega's in teams van vijf deze moesten overmeesteren. Eén van hen was steeds de commandant en ik hoorde de trainer van de groep geregeld dingen zeggen als: “Nee, niet voor de cel overleggen wat je gaat doen. Verderop in de gang!”
Leerzaam. En jammer, zo kon ik hun beraadslagingen niet volgen, en hun 'verdachte' natuurlijk ook niet. Hun 'verdachte', die “daar in de hoek zit”, die overmeesterd moet worden, bijvoorbeeld door zijn hoofd onder de wc pot te duwen. Het is maar een tip, hoor.
Het was 'maar' een oefening, maar in het echt kan jij het zijn, kan ik het zijn, kan een ieder het zijn die eens verdwaald raakt in de opsluitmachine van de staat. En dan zijn ze níet een beetje voorzichtig omdat hun 'verdachte' eigenlijk een collega is. Ze weten waar het pijn doet, ze weten wanneer je out gaat, ze weten precies wat ze moeten doen zodat je geen lucht krijgt.
Bofte ik even! Ik mocht meegenieten van nog een derde oefening, een vierde, een vijfde, een zesde... tot ik de tel kwijtraakte. Dat ging zo wel een dik uur door. Een dik uur van “Controle!” en “Fixeren!”. Een dik uur van “lucht uit de longen persen” en van “Als je daar op drukt, gaat op gegeven moment het licht uit”, waarmee niet enig lichtknopje van enige cel werd bedoeld waar sowieso het licht nooit helemaal uit gaat. Een dik uur van “Achteruit lopen met 'm” en “Dan nú boeien!”. En telkens opnieuw de evaluatie, nadat de 'verdachte' was losgelaten.
Sta even stil bij het feit dat in werkelijkheid het moment waarop zo'n 'verdachte' de cel uit is, het voor hem of haar nog lang niet afgelopen is. Maar tijdens de oefening wel. De collega die verdachte speelde werd steeds binnen een minuut van de knellende boeien verlost.
Ja, het was weer gecellig in staatshotel Houten. En zo kan het dus dat mensen in politiecellen en gevangeniscellen overlijden. Doordat bewakers het als een spelletje zien. Doordat geweld getraind en geoefend wordt. Fixeren en controleren is het motto. En ze genieten ervan het te oefenen tot perfectie. Dit is de staat, dit zijn de cellen van de staat, en dit is hoe democratie eruit ziet: als een lelijk monster dat de tanden in je zet tot je je verzet staakt.
Joke Kaviaar 28 april 2015