IndyMedia - Vrij Media Centrum Nederland

Hier kun je discussieren over Longread: Vloek, vrijplaatsen en verzet: pleidooi voor een onafhankelijkheidsverklaring.
Sociaal Centrum De Vloek moet plaatsmaken voor een asociaal zeilcentrum bij de Scheveningse haven. Gemeente Den Haag drukt haar plan door, met rechtszaak en repressie. Verzet blijft vereist! Maar hoe? Er staat meer op het spel dan een enkel kraakbolwerk. Er valt dan ook meer te bedenken en te doen dan enkel die, wel degelijk hoognodige en nog steeds voortdurende campagne voor het bolwerk zelf. Om te beginnen liggen er meer vrijplaatsen onder vuur, als ze al niet opgedoekt zijn. De vrijplaatsenstrijd is bovendien slechts één front in een veel bredere oorlog. Door het gevecht om sociale centra in die grotere oorlog te situeren, kunnen we wellicht ook een weg vinden om specifieke aanvallen t op vrijplaatsen te helpen keren. Hieronder een poging daartoe.

Donderdag 18 juni smoorde de Haagse politie een poging tot vrolijk protest tegen een elite-zeilfeestje: vijf arrestanten. Eén ervan heeft een gebroken hand (1). Ook heeft de politie hem in buik en gezicht geslagen. Zo behandelt de Haagse politie dus vreedzaam protest. Doet Poetin zoiets, dan had stelt de VN sancties in. Van Aartsen en zijn knokploeg mag echter zijn gang gaan. Niet alleen het politiegeweld, ook het wegvegen van sociale centra en plekken voor alternatieve cultuur en kritische bezinning is een trend., en een hele nare trend ook. Oudere en nieuwe vrije plekken lopen gevaar of zijn al weggevaagd.

Café Terecht bijvoorbeeld, door studentactivisten van De Nieuwe Universiteit aan de universiteit van Nijmegen ingericht in “de door studenten ingenomen oude kantine van de rechtenfaculteit”. Er werden allerlei activiteiten ontwikkeld, van colleges tot en met taalles voor vluchtelingen. Na drie weken, op 21 mei, ontruimde de politie de plek. Excuus: “een strikt juridisch argument: Deze ruimte is van óns en en is wederrechtelijk door jullie ingenomen.”Regel maar een caferuimte langs de officiële kanalen, was het verhaal. Bovendien: “de ruimte moest worden ingericht als studiezaal”.

De verslaggever van Vox, waar ik dit uit pluk, heeft geen hoge dunk van het draagvlak van studentenactivisme in Nijmegen, maar is over de motivatie achter de ontruiming sceptisch. “Nu de ruimte na ruim een week inderdaad een studieruimte is – ingericht naar de meest minimale maatstaven – is van overvloedig gebruik geen sprake. Vaak is de ruimte leeg, met tien bezette stoelen is het druk.” De verslaggever stelt: “terecht hebben de actievoerders de ombouw van Terecht tot studiezaal als drogreden naar de prullenbak verwezen. Te meer omdat het besluit ertoe pas werd genomen nádat de ruimte door studenten was ingenomen.” Zoals vaker vinden autoriteiten pas een bestemming voor leegstaande ruimte als de ruimte niet meer leegstaat, maar voor nuttiger dingen dan speculatie, stof happen en leegstaand studielokaal wordt gebruikt door mensen die creativiteit en zelfbestuurde activiteit belangrijker vindt dan formaliteit, en opgelegde autoriteit. Zo gaat het vaker. In Tilburg werd in 2011 een weggeefwinkel tot vertrek gedwongen wegens ontruimingsdreiging. Tijden later stond het aldus ten gunste van een vastgoedeigenaar heroverde pand nog steeds leeg. Eigendomsrecht wordt met harde hand doorgedrukt, gebruikersrecht ten bate van creativiteit en van voorzieningen van en voor mensen aan de onderkant moet wijken. Dat is het patroon waar ook De Vloek de dupe van dreigt te worden.

Het Autonoom Centrum Den Haag loopt intussen ook gevaar. Daar hebben ze “een brief ontvangen dat wij het pand per 30 januari moeten verlaten”, zo lezen we op de website van het Autonoom Centrum. Korte versie: bedrijf Inbev huurt het pand van PubStone, maar Inbev wil de huur opzeggen omdat ze het niet doorverhuurd krijgen. Inbev “moet (..) naar eigen zeggen het pand leeg opleveren aan Pub Stone”.. Vandaar dat krakers er uit moeten. Dat zou het eind betekenen van een plek met “een veganistische volkskeuken, de alternatieve boekhandel Opstand, het KraakSpreekuur, film- en informatieavonden”, plus allerlei kleinschalige muzikale evenementen.

In juni kwam er nog meer slecht nieuws. ADM, een gekraakt Amsterdams haventerrein , “moet vrezen voor haar voortbestaan. De eigenaar van het in 1997 gekraakte terrein zegt een huurder te hebben, die er een scheepsreparatiewerf van wil maken”, aldus een reportage in Het Parool. Er wonen volgens het stuk 130 mensen, er zijn “ateliers van beeldhouwers, glasblazers en uitvinders”. Een soort Vloek, maar dan weer heel anders. Maar net als de Vloek moet het dus kapot. Een eigenaar: “We zijn gewoon een bedrijf dat winst moet maken. In achttien jaar hebben we nog nooit een euro aan deze grond verdiend. Dat zou een keertje tijd worden.”Wederom winst als prioriteit ten koste van ruimte voor creativiteit. Hoe steken we voor al deze commercieel aangestuurde sloopdrift een effectief stokje?

Marginaal de mainstream in
Het is duidelijk dat vooral De Vloek niet zonder slag of stoot prijsgegeven gaat worden. Het is echter ook duidelijk dat het er niet zeer gunstig voorstaat. Er zijn al een aantal protestdemonstraties en andere activiteiten geweest om druk op de besluitvorming te zetten. Actievoerders leggen het bevel om het pand voor 1 juli te ontruimen naast zich neer, dus komt er op 9 juli een rechtszaak. Die zal voorzien worden van, hopelijk fel en omvangrijk, protest. Allerlei actie – van demonstratie tot en met juridische procedures, maar ook tot en met hardhandig verweer tegen daadwerkelijke ontruiming – heeft nut.

Maar of het genoeg is? Het valt te betwijfelen, gezien de oppermacht van stadsbestuur en zakenleven, en gezien het geringe bereik van bevriende media . De website van het Autonoom Centrum trekt minder vaste bezoekers dan Geen Stijl, vermoed ik. De overmacht is te groot, de steun voor vrijplaatsen en kraakpanden te klein. Tegenover krakers en sympathisanten staat straks een zwaarbewapende ME met honden, knuppels, busjes, speciale arrestatieteams en traangas in voorraad. Oproepen om dan allemaal te komen leiden wellicht tot vijftig actievoerders extra. Dat maakt dat de ontruiming drie kwartier langer duurt. Aan de einduitslag verandert dat niets. Maar het moet wel gebeuren, want het drijft de politieke prijs van de ontruiming iets op, het maakt volgende ontruimingen weer iets minder aantrekkelijk.

Want niet alleen is de overmacht nog te groot. De economische en politieke prijs die betrokken bedrijven, stads- en universiteitsbestuur voor hun ontruimingsorgie betalen, is nog veel te laag. Dát moet veranderen. Wethouders die het soort projecten pushen waar De Vloek door bedreigd wordt, worden om zulke reden nog zelden tot aftreden gedwongen. Bedrijven wiens projecten via ontruiming de ruimte krijgen, lijden nog zelden zakelijke schade wegens die projecten. Dat mag best veranderen, en dat kan ook best. Zulke bedrijven hebben immers doorgaans kantoren, waarvan de voordeur best eens met een boze leus versierd kan worden. Ze hebben klanten en toeleveranciers die aan het verstand gebracht kan worden dat aan voortzetting van deze zakelijke relatie een activistisch prijskaartje kan worden gehangen. Ze hebben reputaties waaraan schade kan worden toegebracht. Ze hebben vaak ook personeel dat door de directie als afval wordt behandeld, en met wie op die basis wellicht een bondgenootschap valt te smeden.

Al dit soort activiteiten zijn te doen met kleine aantallen gemotiveerde mensen, al is het zaak dat die aantallen groeien. Met creativiteit en hier en daar een dosis lef komen we een flink eind.. Netwerken op internet en daarbuiten kan de boel weer wat verder helpen gonzen en weer anderen op ideetjes brengen. Dit soort dingen gebeuren natuurlijk al, en hoe meer – hoe leuker ook! – hoe beter. Maar het is zaak om wat groter te denken. Wat is hier het probleem?

Het hele thema van bedreigde vrijplaatsen die verdedigd moeten worden resoneert wel, maar slechts in kleine kring. Het resoneert in de vrijplaatsen zelf, en in plekken die als kraakpand begonnen zijn maar inmiddels een legale status hebben maar nog altijd een soort vrijplaatsfunctie vervullen. Je hebt ACU in Utrecht, Knoflook in Den Bosch, Groote Broek in Nijmegen. Het resoneert onder krakers – mensen die weten wat ontruiming en ontruimingsdreiging inhoudt. Het resoneert in alternatieve kunst- en muziekcircuits. Het resoneert – veel te weinig, kameraden! – in linksradicale kringen, onder anarchisten, autonomen en noem maar op, en een héél klein beetje onder marxisten, als ze tenminste niet teveel opgeslokt zijn door proletarische vraagstukken zoals de vraag of het binnen de vakbeweging nu gaat tussen basis en top of tussen vereniging en professioneel apparaat (Antwoord: geen van beide. Volgende vraag). Het resoneert, kortom, onder een paar duizend mensen in een land van rond de zeventien miljoen. Enkele tienduizenden hebben er misschien van wat grotere afstand iets van meegekregen. Voor de rest van de bevolking zijn de lotgevallen van Vloek en ADM net zo ver weg als het Schotse referendum over onafhankelijkheid vorig jaar. Alleen nog een stuk minder bekend. Als we breder verzet tegen het wegvagen van vrijplaatset willen dan moeten we de boel breder aan het resoneren krijgen. Dan moeten we vér buiten de bekende circuits steun zoeken – en aanbieden. Want solidariteit is weliswaar geen ruilhandel, maar wel tweerichtingsverkeer.

Nu denk ik dat er in heel brede lagen van de bevolking steun en verbinding te vinden kan zijn. Bezoekers en bewoners van vrijplaatsen, kraakpanden, sociale centra en dergelijke hebben meer gemeen met heel veel anderen dan zij – dan wé – vaak denken. Het kernpunt is immers niet alleen maar een deelbelang. Ja, het gaat om krakers die een woning zoeken, punkbands die een oefenruimte nodig hebben, kunstenaars die een atelier. Maar het gaat vooral de behoefte aan vrije ruimtes voor menselijke behoeften – van creatieve uiting tot onderlinge hulpverlening en zorg – enerzijds, tegenover commercie en bijbehorend beleid. Tegen wat de laatste tijd ‘rendementsdenken’ wordt genoemd, en de bijbehorende praktijken.

En dáár zit precies de weg naar bredere weerklank, want precies tegen dat rendementsdenken zijn heel veel mensen vrij expliciet gekant. Heel veel mensen herkenden zich in de studenten die eerder dit jaar Bungehuis en vervolgens Maagdenhuis bezet hielden. Dat gevecht ging om zeggenschap. Maar juist het rendementsdenken was centraal punt van kritiek op het universiteitsbestuur, en reden voor studenten en personeel om tegen dat bestuur zeggenschap op te eisen. Zo is er wel meer. Mensen willen niet dat zorg vercommercialiseert, dat sociale woningbouw omgezet wordt ik dure koopwoningen, dat het onderwijs ondergaat aan, precies, rendementsdenken. Het verhaal dat ook vrijplaatsen en sociale centra een functie hebben, juist als steunpunten tegen opmarcherende commercie, is prima uit te leggen, ook aan wie nooit een kraakpand van binnen heeft gezien..

Ja, we zitten in de culturele, sociale en politieke marge, met onze vrije plekken. Tegelijk zitten we met onze afwijzing van commercie als hoogste waarde ergens ook in de hoofdstroom. Dezelfde hoofdstroom waar de thuiszorgmensen zitten die eerder een gemeentehuis in Borculo bezet hielden om baanbehoud af te dwingen. Dezelfde hoofdstroom waar metaalarbeiders zitten die staken om loon en arbeidsvoorwaarden, zodat ze zich overeind kunnen houden in een tijd waar zo veel duurder, ontoegankelijk en slechter wordt vanwege, inderdaad, die rendementsobsessie. Als we de strijd om vrijplaatsen enkel neerzetten als iets van krakers en alternatieve kunstenaars, dan blijven we geïsoleerd. Als we weten te communiceren dat het ons om vrije plekken tegenover de dictatuur van het grote geld gaat – een dictatuur waar heel veel mensen onder lijden – dan maken we kans om ons isolement te doorbreken.

Probleem is dan nog dat meer mensen pas voor vrijplaatsen en sociale centra kunnen opkomen als ze tenminste wéten van het bestaan ervan, en van de strijd om ze te behouden. Wat we daarom goed kunnen gebruiken, zijn initiatieven die zowel onstuitbaar aandacht trekken in bredere kring én het punt duidelijk maken dat opkomen voor vrijplaatsen een manier is om het grote geld waar we allemaal last van hebben de wacht aan te zeggen. Het helpt als er intussen een boel te lachen valt. Tegelijk moet zo initiatief een onontkoombare serieuze inhoud hebben: het mag niet al te makkelijk kunnen worden weggelachen. Het helpt helemaal als aan het initiatief allerlei mensen zelf hun bijdragen kunnen leveren, er als het ware mee aan de haal kunnen gaan, hun eigen ding gaan en blijven doen . Zo kan er rond zo ‘n initiatief iets op gang komen dat niet alleen het punt maakt dat gemaakt moet worden, maar ook nog ‘als vanzelf’, steeds verder om zich heen grijpt en de tegenpartij uit het evenwicht helpt raken.

Een onafhankelijkheidsverklaring, om maar eens iets te noemen
Hoe zou zo ‘n initiatief er uit kunnen zien? Welnu, als er vanuit vriendinnen en vriendinnen van vrijplaatsen nu eens een afscheidingsbeweging wordt opgestart? Ik noem maar iets: de Federatie van Vrijplaatsen en Autonome Zones roept op 4 juli de onafhankelijkheid uit en maakt zich formeel los van het Koninkrijk der Nederlanden. In die federatie zouden om te beginnen dan De Vloek en ADM en Autonoom Centrum verenigd kunnen zijn. Maar andere sociale centra en leefgemeenschappen kunnen zich aansluiten, op basis instemming met een handvol basisprincipes: zelfbestuur met rechtstreekse deelname van betrokken in plaats van staatsgezag; delen van wat we hebben en vervaardigen op basis van behoeften, in plaats van de dictatuur van rendement en geld; solidariteit en gelijkwaardigheid van alle mensen, in plaats van sociale hiërarchie en uitsluiting; duurzaamheid en diervriendelijkheid in plaats van verspilling, milieuverwoesting en het misbruik van dieren. De basisprincipes formuleren we dan in een keurige Onafhankelijkheidsverklaring die we aan het bevoegd – maar door de verklaring onbevoegd verklaard – gezag overhandigen: aan de regering.

Zo ‘n Onafhankelijkheidsverklaring is niet moeilijk te maken: je neemt het ding van Jefferson en kompanen uit 1776, grondleggers van de VS destijds, je gooit de koloniale en racistische bagger er uit en scherpt de basisprincipes in radicale richting aan. In bijlage een voorbeeld. Voordeel is dat die tekst enige bekendheid heeft, en variaties ervan makkelijker binnenkomen dan als je een compleet nieuwe tekst maakt. En door ons verhaal te framen als voortzetting van de democratische ambities waarop ook Nederland zich zo graag beroept, zetten we de discussie een beetje naar onze hand en laten we zien dat afwijzing van de afscheiding van de Federatie inconsistent is met die principes. Laat Koenders maar eens uitleggen dat Monaco wel zelfbeschikkingsrecht heeft, en de Federatie van Vrijplaatsen en Autonome Zones niet. Laat Hennis maar eens een politiemissie a la Kunduz lanceren tegen de ADM. Kijken wat GroenLinks ervan zegt.

Is de onafhankelijkheid eenmaal uitgeroepen, dan vervalt natuurlijk de bevoegdheid van de Haagse politie in en om De Vloek en die van de Amsterdamse politie in ADM. Burgemeester Van Aartsen en Van der Laan hebben niets meer in die zones te vertellen, want die bevinden zich op dat moment op buitenlands grondgebied. Stuurt het Nederlandse staatsgezag gewapende macht om bij de Federatie aangesloten vrijplaatsen een strobreed in de weg te leggen, dan bestempelen we dat natuurlijk onmiddellijk als buitenlandse agressie, en maken we dat aanhangig bij de Verenigde Naties, het Internationaal Hof van Justitie, het Strafhof in Scheveningen, noem maar op. Als Nederland met de Federatie wil overleggen, kan dat, maar dan niet op gemeenteniveau maar van regering tot … niet tot regering want daar doen we dus niet aan, maar tot zelfbestuursstructuur. Met Van Aartsen zaken doen is niet nodig. Maar als Rutte een ambassadeur wil langssturen, dan is er misschien wel iemand de Federatie die zo ‘n diplomaat te woord wil staan.

Om het niet te moeilijk te maken kan de Federatie dus wel vormen hanteren die op een formele staat lijken, zolang de inhoud maar duidelijk anders blijft. De Federatie kan ambassadeurs benoemen, die het contact met landen – Nederland vooral – onderhouden. De Federatie kan formeel erkenning aanvragen, op basis van het breed erkende zelfbeschikkingsrecht der naties. Nee, we denken niet nationaal, we zijn als het ware een anti-natie. Vervalt echter het recht op zelfbeschikking enkel en alleen omdat de principes waarop een zich afscheidende gemeenschap zich baseert, anders zijn dan die van nationale staten? Op welk beginsel van nationaliteit baseert het volkenrechtelijk erkende Vaticaan zich dan wel? Er zijn vast slimme rechtsgeleerden die uit kunnen zoeken hoe één en ander in het internationaal recht vormgegeven kan worden. Het gaat om de inhoud.

Nationale staten hebben vlaggen: de Federatie ook. Welke? Er komt er feitelijk maar één in aanmerking: de piratenvlag, al eeuwen internationale symbool van allerhande strijdende mensen die het staatsgezag tarten. Paspoorten? Burgerschap? Iedere vrije geest kan zich melden als anti-burger van de Federatie, heeft samen met de andere anti-burgers zeggenschap in de gang van zaken, en valt daarmee ook onder haar bescherming. Het recht op dubbele (anti-)nationaliteit garanderen we uiteraard. Zolang de status van de Federatie nog onzeker is – zolang er nog staten bestaan derhalve – hebben mensen hun andere paspoort helaas nog nodig. Bovendien: mensen met meerdere paspoorten zijn minder loyaal aan één nationale identiteit, zegt men. Des te beter. Hoe dubbeler je nationaliteit, hoe zwakker de greep dat één nationalisme op je heeft.

De Federatie doet in dit helaas nog fictieve scenario onmiddellijk een oproep aan andere vrije zones om zich aan te sluiten. Knoflook, ACU, Groote Broek, Burgers, doen jullie mee? Verder moet een constructie worden ontwikkeld dat ook mensen en groepen mensen buiten zulke centra deel van de federatie kunnen uitmaken. In principe komt iedereen in aanmelding die de basisprincipes van de onafhankelijkheidsverklaring accepteert. En die acceptatie is niet iets wat verder gecheckt gaat worden, want selecteren is iets voor staten en naties, niet voor een vrije Federatie. Omdat onze centra vrijplaatsen zijn, lanceren we ook een publiciteitscampagne om duidelijk te maken wat die vrijheid behelst. Natuurlijk biedt de federatie Joke Kaviaar onmiddellijk en onvoorwaardelijk asiel aan tegenover de vervolging die haar vanuit de Staat der Nederlanden ten deel valt. Natuurlijk nodigen we de mensen van Wij Zijn Hier uit om zich bij de Federatie aan te sluiten. Het gaat daar om vluchtelingen die al enkele jaren van de ene plek naar de andere trekken, mensen die nog een andere manier een vrijplaats nodig hebben dan welke muzikant op zoek naar oefenruimte ook. We zullen dit en soortgelijke initiatieven alle morele en materiële steun geven die in het vermogen van de Federatie ligt. Het gaat immers niet enkel om vrijplaatsen voor krakers en kunstenaars, maar om werkelijke vrijplaatsen voor iedereen in de marge, iedereen aan de onderkant, ongeacht kleur of herkomst.

Natuurlijk, zo ‘n onafhankelijkheidsproject zou iets van een stunt hebben. Maar het is tegelijk ook veel meer, als het goed en serieus wordt aangepakt. Je zet met zoiets de autoriteiten toch tamelijk voor het blok. Je brengt vermoedelijk publiciteit op gang die je met een ‘gewone’ campagne tegen dreigende ontruiming niet los krijgt. Je kunt er tegelijk aandacht voor allerlei belangrijke campagnes en strijdthema ‘s mee losmaken, aandacht in de vorm van solidariteit, een solidariteit die je ook weer terug kunt krijgen. En ja, veel mensen zullen lacherig doen. Maar hier en daar zullen mensen toch ook zeggen: ja, waarom eigenlijk niet? Deze lui hebben een punt! En door je op te stellen als onafhankelijk land, terwijl je tegelijk nadrukkelijk géén staat bent in de gangbare betekenis, krijg je wellicht zelfs nog wat internationale aandacht. Laat Rusland Nederland maar lekker in verlegenheid brengen rond dit thema, als Nederland weer eens wat te zeuren heeft over Oekraïne. Laat boef Poetin en boef Rutte maar lekker ruzie maken. Aandacht van schurken is ook aandacht. Zolang je je maar niet als vriend van één van de boeven gaat opstellen, kun je met zulke aandacht je autonome voordeel prima doen.

Is dit allemaal wel realistisch? Nee, natuurlijk niet. Realisme betekent: je neerleggen bij de machtsverhoudingen, de strijd gewonnen geven. Doorvechten tegen ontruiming is zelden realistisch. Wat het bovenstaande gedachtenexperiment – want dat is het vooralsnog – beoogt is een poging om ons welbewuste gebrek aan realisme, onze utopische uitdaging aan het Monsterverbond van Macht en Geld, van vleugels te voorzien, zodat argumenten achter de strijd wijder weerklinken en vonkjes van verzet tot vlammen oplaaien op plekken waar ze dat anders niet zo snel zouden doen. Misschien zijn er veel betere initiatieven denkbaar om de strijd de nodige vaart te helpen geven. Gooi ze inde groep, zou ik zeggen. Maar het gangbare realisme brengt ons in steeds nieuwe variaties van steeds diezelfde impasse. Weeg ermee dus, aan de slag, en hoog die piratenvlag!

23-6-2015, Peter Storm

Voetnoot:
(1) Zijn hand bleek later niet gebroken maar ernstig gekneusd.