|
|  |
Kleerhangers sorteren of creperen
RUSTIG lezen..... - 14.03.2008 14:01
Sinds de invoering van de nieuwe bijstandswet (Wet Werk en Bijstand,
WWB) op 1 januari 2004 kent Nederland een praktijk van gedwongen
tewerkstelling voor mensen die zijn aangewezen op inkomensondersteuning
door de overheid.
Weliswaar kende ook de ‘oude’ bijstandswet (ABW) een, in een
sollicitatieplicht vervatte, eis aan de uitkeringsgerechtigde pogingen
te ondernemen om uit de bijstand te komen door het aanvaarden van werk,
maar in de nieuwe wet - voorbereid door de toenmalige
VVD-staatssecretaris van Sociale Zaken, Mark Rutte - is daar nog het een
en ander bijgekomen. Iedereen die onder de nieuwe wet een uitkering
aanvraagt, wordt namelijk onmiddellijk aan het werk gezet en is
verplicht deel te nemen aan door de uitkerende gemeente - veelal onder
de naam Work First - aangeboden werkverschaffingsprojecten, waarbij men
in ruil voor een karige uitkering laagwaardige of zelfs volstrekt
zinloze arbeid dient te verrichten (kleerhangers sorteren, papiertjes
prikken, gordijnhaakjes aanzetten, schoffelen in het park). Het begrip
‘passende arbeid’ is dan ook afgeschaft. Hierdoor wordt nu elke vorm van
arbeid als passend voor iedereen beschouwd. Dit alles in combinatie met
een aangescherpt sanctiebeleid, waardoor bij onvoldoende medewerking de
uitkering eerst wordt verlaagd en vervolgens soms zelfs volledig stopgezet.1
Arbeidsverdwazing
Deze praktijk van gedwongen tewerkstelling is een uitvloeisel van de
neoliberale ideologie die de westerse wereld de afgelopen decennia heeft
gedomineerd en geleid heeft tot wat men zou kunnen noemen een complete,
algehele arbeidsverdwazing: de vrijwel alom gedeelde opvatting dat in de
samenleving door iedereen zoveel en zo lang mogelijk en tegen iedere
prijs betaalde arbeid moet worden verricht om de gevolgen van de
onophoudelijk in het bewustzijn gemokerde bedreigingen van globalisering
en vergrijzing het hoofd te kunnen bieden. Hierbij heeft de werking van
de vrije markt de hoogste prioriteit, moet arbeid goedkoop en flexibel
zijn en zijn sociale rechten ondergeschikt aan dit hogere doel. Een
toestand die de Duitse Sozialwissenschaftlerin dr. Christa Sonnenfeld in
haar artikel Aktive Arbeitsmarktpolitik heisst: Zwang deed verzuchten:
“Arbeit um jeden Preis, dieses Motto überlagert inzwischen derart unsere
menschliche Existenz, dass eine grundrechtliche Prüfung dringend geboten
ist.”
Het fenomeen gedwongen tewerkstelling van uitkeringsgerechtigden draagt
bij aan de realisering van het wijd verbreide neoliberale arbeidsideaal.
Door dwangarbeid te koppelen aan bijstandsuitkeringen kunnen
minvermogende werkloze burgers met weinig kansen op de arbeidsmarkt
onder de leuze ‘Werk boven inkomen’ toch productief gemaakt worden en
anderen ervan worden afgeschrikt überhaupt nog een uitkering aan te
vragen. Het is dan ook geen exclusief Nederlands verschijnsel. In
bijvoorbeeld Duitsland (de Hartz IV-wet) en Engeland (de New Deal van
Tony Blair) kent men vergelijkbare maatregelen.
Dwangarbeid
De invoering van feitelijke dwangarbeid voor uitkeringsgerechtigden in
veel landen van de EU kent, naast deze algemene ideologische
achtergrond, twee meer concrete inspiratiebronnen. In de eerste plaats
is dat het Europese beleid op het punt van werkgelegenheid en sociale
voorzieningen zoals dat in het jaar 2000 werd geformuleerd op de toppen
van Lissabon en Nice. Hier werd afgesproken dat Europa “de meest
concurrerende economie van de wereld in 2010” moest worden. Aanbevolen
werd daarom een ‘activerend’ werkgelegenheidsbeleid te voeren, waarbij
het aantal voorwaarden dat gesteld wordt aan het toekennen van
uitkeringen voor wie werkloos, arbeidsongeschikt of oud is, drastisch
wordt uitgebreid en in ruil daarvoor tegenprestaties worden verlangd,
zoals bijvoorbeeld die, welke wordt aangeduid met de contradictio in
terminis ‘verplicht vrijwilligerswerk’. Concrete maatregelen worden
echter door Europa overgelaten aan de nationale regeringen. Die hebben
zich hierbij vervolgens in grote meerderheid vooral laten leiden door
een tweede inspiratiebron: het Amerikaanse werkgelegenheidsbeleid onder
Clinton, waarvan de staat Wisconsin, waar de Work First-projecten zijn
bedacht, de meest uitgesproken exponent is. Deze staat heeft zich -
hoewel haar resultaten voornamelijk gebaseerd zijn op bluf, aangezien de
maatregelen er daar vooral toe geleid hebben dat het aantal werklozen
zonder uitkering enorm is toegenomen - ontwikkeld tot een soort
bedevaartsoord voor Europese, en ook Nederlandse beleidsmakers.
Newspeak
Opvallend bij de invoering van de nieuwe, van staatswege verordonneerde
arbeidsdwang in Nederland en andere Europese landen is de ongelooflijk
gemakkelijke en brede acceptatie ervan in de samenleving. Gemor onder de
bevolking valt nauwelijks te horen, pers en media zwijgen er nagenoeg
over, juristen houden hun kaken op elkaar, vakbonden organiseren geen
stakingen. Zelfs de leiders van de sociaal-democratische partijen hebben
zich bekeerd tot de neoliberale arbeidsdwang. Dit gebrek aan weerstand
moet waarschijnlijk verklaard worden als het gevolg van een kennelijk
uiterst succesvolle aanwending door de neoliberale lobby van allerlei
ideologische manipulaties van de taal en het denken. Hiermee wordt de
werkelijkheid van de arbeidsdwang – die associaties zou kunnen oproepen
met de werkverschaffing in de crisisjaren en de Arbeitseinsatz onder de
nazibezetting – door propaganda en retorische middelen als versluierende
eufemismen en zelfs regelrechte newspeak verhuld of van een positieve
lading voorzien. Een rotbaantje dat een uitkeringsgerechtigde onder
dreiging van sancties wordt opgelegd, wordt bijvoorbeeld verkocht als
‘deelname aan een Work First-project’, een ‘aanbod’, een ‘uitdaging’,
‘een nieuwe kans’. Men wordt niet onder dwang tewerk gesteld, maar
‘uitgenodigd’ om weer ‘mee te doen’; de uitkeringsgerechtigden wordt
‘perspectief’ geboden, er wordt in hen ‘geïnvesteerd’. Van de ‘hangmat’
die de uitkering was, wordt een ‘trampoline’ naar succesvolle
reïntegratie in de arbeidmarkt voor werklozen gemaakt, in plaats van
hen, zoals vroeger, ‘af te schrijven’ met een uitkering en ‘achter de
geraniums’ te laten verkommeren. De sociale zekerheid wordt niet
uitgekleed, maar op zodanige wijze ‘hervormd’ dat zij ook in de toekomst
betaalbaar blijft (‘toekomstbestendig’ gemaakt). In werkelijkheid
evenwel houdt het ministerie van Sociale Zaken, dat de samenleving via
allerlei kanalen met dit soort propaganda overspoelt, zich ondertussen
in de beste Orwelliaanse tradities2 juist bezig met asociale zaken. Hoe
ver men bereid is te gaan met de invoering van deze ‘nieuwspraak’ bleek
in 2005, toen premier Balkenende serieus voorstelde het adjectief
‘werkloos’ uit het vocabulaire te schrappen en te vervangen door de
formulering ‘tussen twee banen in’, om eraan bij te dragen dat het
begrip waarvoor het te schrappen woord staat zelfs niet meer gedacht kan
worden.
Een andere succesvolle manipulatieve strategie is het aan het volk
verkopen van dwangmaatregelen door een beroep te doen op het ‘gezonde
verstand’, dat weinig opheeft met nadere reflectie, en door toevoeging
van een flinke scheut populisme aan de maatregelen. Het is toch immers
vanzelfsprekend dat voor een uitkering een tegenprestatie van de
ontvanger mag worden verwacht! Wie daar bezwaar tegen maakt, is een
klaploper, een profiteur, die misbruik maakt van door de hardwerkende
belastingbetaler opgebrachte sociale voorzieningen en keihard moet
worden aangepakt! Dat sommigen in dit verband durven te spreken van
dwangarbeid is toch te gek voor woorden! Dat zijn praktijken die alleen
de nazi’s en de Sovjets erop na hielden, dat weet toch iedereen! Dat
daarvan in onze democratische rechtsstaat sprake zou zijn is gewoon
schandalige stemmingmakerij!
Repressie
Het gevolg van de inmiddels jarenlang gevolgde neoliberale aanpak,
waarbij het ringeloren en koeioneren van uitkeringsgerechtigden onder
het mom van een ‘activerende aanpak’ tot beleid is verheven en
gemeente-ambtenaren van hogerhand wordt opgedragen deze
improductievelingen het leven zo zuur mogelijk te maken, is inmiddels
wél, zoals onlangs in het nieuws kwam, dat sociale diensten tegenwoordig
dagelijks geconfronteerd worden met agressie. Op de begrijpelijke
wanhoop en woede van de geringeloorden - men kan immers zelfs een hond
niet altijd maar blijven sarren zonder risico op beten - hebben de
autoriteiten echter maar één antwoord: nog meer repressie. Minister
Guusje (PvdA) wil van nu af aan uitkeringsgerechtigden die zich hun
hondse behandeling bij de sociale diensten niet gedwee laten welgevallen
onmiddellijk in het cachot werpen en hun van hun laatste stuivers
uitkeringsgeld beroven.
Maar succesvolle manipulatie, brede acceptatie en geslaagde repressie of
niet: de vraagtekens die geplaatst kunnen worden bij de legitimiteit van
de middelen die worden ingezet bij de verwezenlijking van het
neoliberale arbeidsideaal kunnen niet zomaar worden uitgegomd. Zo staat
in ons land de gedwongen tewerkstelling in het kader van bijstand niet
alleen op gespannen voet met het in de grondwet verankerde recht op een
vrije arbeidskeuze,3 ook is sprake van frictie met verschillende
internationale mensenrechtenverdragen, waaronder artikel 4 van het
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), waarin ‘verplichte
arbeid’ wordt verboden.
Weggeredeneerd
Door vertegenwoordigers van de overheid wordt deze frictie
weggeredeneerd: er zou hier geen sprake zijn van ‘verplichte arbeid’ in
de zin van de mensenrechtenverdragen in kwestie. Een van de weinige
plaatsen waar men deze ontkenning zwart op wit kan vinden, is een advies
van de Raad van State van 17 oktober 2006: “Overigens is vaste uitleg
dat arbeidsverplichtingen in het kader van bijstand of sociale
verzekeringen niet gelden als verplichte arbeid. Bij de uitleg van deze
bepaling speelt de definitie van verplichte arbeid in ILO-Conventie 29
een belangrijke rol.”
Wat met de vage omschrijving ‘vaste uitleg’ wordt bedoeld, wordt door
geraadpleegde deskundigen verschillend geïnterpreteerd. Waarschijnlijk
moet hieronder worden verstaan: jurisprudentie van het Europese Hof.
Deze is echter erg schaars waar het art. 4 EVRM betreft. Bovendien
hebben deze weinige zaken (Van der Mussele versus België, Siliadin
versus Frankrijk, waarin de definities van de International Labour
Organisation inderdaad een grote rol spelen) geen betrekking op
arbeidsverplichtingen in het kader van bijstand - daarover is nog nooit
geprocedeerd. Feitelijk lijkt de Raad van State dus te verwijzen naar
‘vaste uitleg’ die helemaal niet bestaat en is de beoogde uitkomst van
deze hogere juristerij dat in dit geval het mensenrechtenartikel moet
worden opgevat als het tegendeel van wat er staat!
Om te kunnen spreken van gedwongen arbeid moet naar het oordeel van de
Europese Commissie aan een tweetal voorwaarden zijn voldaan: “First,
that the work or service is performed by the worker against his will
and, secondly, that the requirement that the work or service be
performed is unjust or oppressive or the work or service itself involves
avoidable hardship” (Van Dijk/Van Hoof, Theory and Practice of the
European Convention of Human Rights, 1998, p. 336).
Welnu, met het opleggen van een verplichting tot een vorm van arbeid
waarmee een uitkeringsgerechtigde niet instemt en die een soort
laagwaardig gevangeniswerk4 behelst, waarvan de uitvoering een
psychische vernedering inhoudt, die des te dieper is naarmate het
opleidingsniveau van de betrokkene hoger is, wordt aan beide voorwaarden
voldaan (against his will, unjust or oppressive requirement). Het moeten
ondergaan van een dergelijke psychische vernedering staat bovendien in
schril contrast met de oorspronkelijke intentie van de bijstandswet,
waarvan de toenmalige KVP-minister Klompé bij de introductie verklaarde
dat het juist de bedoeling was dat men hierop zonodig ‘met opgeheven
hoofd’ een beroep kon doen.
Onhoudbaar
De stelling die door sommigen wordt betrokken dat de
uitkeringsgerechtigde niet verplicht is het aangeboden werk te
aanvaarden, is onhoudbaar. Weigering leidt immers tot verlaging of
stopzetting van de uitkering waardoor de bijstandsgerechtigde, die per
definitie niet over eigen financiële middelen beschikt - juist om die
reden doet hij een beroep op ondersteuning door de overheid - zonder of
met zeer ontoereikende middelen van bestaan komt te zitten met als
gevolg armoede, huisuitzetting, afhankelijkheid van particuliere
liefdadigheid en dus aantasting van het grondrecht van de menselijke
waardigheid, dat immers met name omvat “het fundamentele recht van
eenieder op bestaansmiddelen en voorzieningen die voor hemzelf en zijn
gezin toereikend zijn”.
Een met dwangarbeid geconfronteerde bijstandsgerechtigde kan in principe
dus zo naar de rechter stappen5 en doorprocederen tot aan het Hof in
Straatsburg toe. Het probleem is alleen dat hij, zodra hij de
intimidatie van de uitkeringsambtenaren durft te trotseren, onmiddellijk
het risico loopt van zijn uitkering te worden beroofd (over het
bemoeilijken van de toegang tot het recht voor de burger gesproken!) en
hij dus gedurende de tijd dat zijn procedure loopt, verstoken is van
alle middelen van bestaan.
Waar blijft de juridisch geïnteresseerde weldoener die het slachtoffer
van zoveel neoliberaal onrecht tijdens zijn procedure in zijn
levensonderhoud wil voorzien?
Noten
1. In de WWB wordt gesproken van het verlagen van de uitkering als
sanctie op het niet nakomen van 'arbeidsverplichtingen', aangeduid met
de term ‘maatregel’ Aangezien er echter geen landelijk genormeerd
sanctiebeleid is, stelt elke gemeente haar eigen richtlijnen op. Zo
verklaarden bijvoorbeeld B&W van de gemeente Leiden in 2004: “In het
geval er sprake is van het weigeren van arbeid…acht het College een
maatregel van 100% gerechtvaardigd.” Volledige beëindiging van de
uitkering dus.
2. Vgl. George Orwell, 1984, vert. H.C. Kool, A’dam, 1982, p.182: “Zelfs
de namen van de vier Ministeries, waardoor wij geregeerd worden,
demonstreren een soort van onbeschaamdheid in hun opzettelijke
verdraaiing der feiten. Het Ministerie van Vrede houdt zich bezig met
oorlog, het Ministerie van Waarheid met leugens, het Ministerie van
Liefde met martelingen en het Ministerie van Overvloed met uithongering.”
3. Vergelijk hetgeen de Maastrichtse hoogleraar sociaal
verzekeringsrecht, Saskia Klosse, in haar oratie (2003) over de nieuwe
bijstandsregels zei: “De vraag rijst…of de inbreuk die…wordt gemaakt op
de vrijheid van arbeidskeuze grondwettelijk wel geoorloofd is.”
4. Het werk dat veroordeelden als bijvoorbeeld taakstraf krijgen
opgelegd is zelfs nog minder geestdodend dan dat waarmee
uitkeringsgerechtigden onder de nieuwe bijstandswet worden
geconfronteerd, vgl. Paul Bordewijk, Geen baan, geen inkomen, in:
Sociaal bestek, 09-02-2006: “Werk dat mensen als taakstraf krijgen
opgelegd is vaak afwisselender dan het werk dat in het kader van work
first wordt aangeboden, en dat is verklaarbaar ook: de reclassering wil
graag kunnen rapporteren dat taakstraffen worden afgemaakt, terwijl bij
work first iedereen die gillend wegloopt eraan bijdraagt dat de
[sociale] dienst zijn target haalt.”
5. Dat ook de uitvoerders van de nieuwe bijstandswet niet onaantastbaar
zijn, bleek op 11 april jl., toen de Centrale Raad van Beroep (de
hoogste rechterlijke instantie in Nederland op dit gebied), onder
verwijzing naar eveneens een artikel van het EVRM, in hoger beroep
bepaalde dat de gemeente Amsterdam - anders dan voormalig wethouder
Aboutaleb (PvdA), de huidige staatssecretaris van Sociale Zaken, had
besloten - de uitkering van mensen in de bijstand niet zomaar mag
stopzetten als de betrokkenen niet meewerken aan onaangekondigde
huisbezoeken door controlerende ambtenaren, wanneer daarvoor geen
aanleiding bestaat (zaak LJN BA 2436).
Een tweede interessante recente uitspraak, eveneens gedaan door de CRvB,
is zaak LJN AZ 8403, waarin, kort samengevat, de rechter bepaalde, dat
in geval van het niet nakomen van de ‘arbeidsverplichting’ de gemeente
een bijstandsuitkering mag verlagen, maar niet stopzetten. Wat overigens
bij een laag uitkeringsbedrag als dat van de WWB evengoed nog tot
ernstige financiële problemen kan leiden voor de betrokkene, met
bijvoorbeeld huisuitzetting als gevolg. Bovendien is deze uitspraak de
uitkomst van een individuele bezwaar- en beroepsprocedure, waarvoor
slechts zeer weinig uitkeringsgerechtigden de benodigde moed en energie
zullen kunnen opbrengen. Consequenties voor de bijstandswet zelf volgen
pas als ook de politiek gevolgen aan dergelijke uitspraken verbindt.
Tenslotte lijkt er voor fanatieke gemeenten toch nog een uitweg open te
blijven door te kiezen voor een andere formulering van het beleid: geen
‘stopzetting’ van de uitkering, maar een ‘verlaging’ van 100 (of
desnoods 99) procent (vgl. noot 1).
|
| Lees meer over: globalisering vrijheid, repressie & mensenrechten | | aanvullingen | | uit dit artikel zijn aanvullingen verplaatst naar de ruispagina | | links | nn - 15.03.2008 23:04
onderstaande link bevat twee beleidsstukken,helaas alleen gespitst op de amsterdamse situatie maar welllicht ook wel landelijk leesbaar.voor de 1 oninteresante kost...voor de ander nuttig om de contouren van het neoliberale project te kunnen zien.
lees het maar is dan weet je wat je in het nieuwe neoliberale spectrum te wachten staat....
 http://www.dwi.amsterdam.nl/aanbestedingen/re-integratie
(beetje onderaan,beleidskader werk,participatie en re-integratie 2006 en
meerjarenbeleidsplan werk,participatie en re_integratie 2008-2012) in rode letters,het zijn .pdf bestandjes.
| |
| aanvullingen | |
