| Een stralende toekomst wacht ons, kameraden! | S.Lyonov - 27.02.2006 02:14
Radioactieve vuilnisbelt
Radioactivnost, Tovarishy!
Zo'n vijftien jaar geleden mocht ondergetekende met een bende (Bela)Russische popmuzikanten en activisten van "Rock Tjistoi Vodi' en Bel-Ecos in de regio Pripyat rondlopen. Ten onzent beter bekend als "Tsjernobyl".
Grote delen ervan zijn nu nog steeds radio-aktief besmette spookdorpen.
Toen ik er in april 2003 voor het laatst was waren weer veel van de mensen, die wij op voorgaande reizen hadden leren kennen, vroegtijdig gestorven aan stralingsziekte, leukemie en andere bijwerkingen van wat de Russen "radioaktivnost" noemen. Vooral de "likvidatory", oftewel de vrijwillige brandweerlieden die de boel moesten blussen, zijn vaak gruwelijk gestorven aan stralingsziekte. Als bibberende, bloed brakende wrakken, die in Rusland ook nog eens vaak voor "alcoholist" werden versleten. Op 26 april 1991 waren wij aanwezig bij een grote demo in Minsk. Dit verhaal stond nog op mijn oude Commodore LT-286 toplapje. Met een harde schijf van wel 20 MEGAbijts, jongelui! Teruglezend heeft dit verhaal eigenlijk nog nauwelijks aan relevantie ingeboet. Een OOggetuigeverslag uit Minsk, Mozyr, Gomel, Moghilev, vijf jaar na die fatale ramp. Kameraad Gorbatsjov zijn "Glasnost" (openheid) werd meteen op de proef gesteld. Ook onze groep zocht keihard de confrontatie met de lamlendige Apparatchiks, de fantasieloze CCCP-burokraten die alleen in termen van repressie konden denken. De militairen zeiden steeds "Nyet" en "Sekretny" als wij de stralingszone in wilden reizen. Wij decadente "@narcho-punkers" schoffeerden de Sovjet-uniformen en machtsvertoon met een enthousiast "Da, glasnost! Dawai!" en liepen door hun cordons, en spraken met vele slachtoffers en omwonenden. Dit verhaal stond in voorheen de Ravage.
Tsjernobyl, twintig jaar later. Een terugblik
Op 26 april aanstaande is het twintig jaar geleden dat kernreactor nummer
vier van de 'Pripyat-centrale' explodeerde. Dit nachtmerrie-scenario van
de kernenergie-lobby werd bekend als de 'Tsjernobyl-ramp'. Tot op de dag
van vandaag zijn grote delen van Wit-Rusland en de Oekraine in de omgeving
van het stadje Pripyat als gevolg van deze kernramp onbewoonbaar. In een
straal van dertig kilometer om deze kernreactor geldt: Besmette Zone, en
mensen en transporten van en naar dit gebied worden streng gecontroleerd.
Er is een grote toename van leukemie en andere vormen van kanker
geconstateerd, het Instituut voor Microbiologie in Gomel ontdekt de meest
bizarre genetische afwijkingen bij planten, insekten en amphibieen en al het voedsel in de wijde omgeving van 'Reactor nummer 4' moet nog dagelijks
gecontroleerd worden op de aanwezigheid van radioactieve deeltjes.
MINSK, 19 april 1991. In de koffiebar van hotel 'Jubiljena' hangt een lijstje van de Belarussische 'Keuringsdienst van Waren'. De in melk, granen, en zuivel 'prodoekty' gemeten waarden voor cesium, strontium en jodium zijn 'beneden de door het Ministerie van Volksgezondheid, afd. Radiobiologie vastgestelde waarden, en akkoord bevonden voor menselijke consumptie'.
Aan de ontbijttafel worden nu nog cynische grappen gemaakt over lichtgevende flaporen, rontgen-ogen en eventuele andere mogelijke bijwerkingen van deze 'radioaktivnost'. Deze stoerdoenerij van merendeels mannen onder elkaar zal gauw afgelopen zijn na de eerste bezoekjes aan ziekenhuizen en gesprekken met 'likwidatory' - de brandweerlieden en vrijwilligers die in de dagen na deze ramp meehielpen de smeulende reactor onder controle te krijgen. Na de confrontatie met mensen die ten dode zijn opgeschreven valt het, ook voor dit
bereisde en enigzins blase gezelschap, niet meer mee om grappen te maken.
'We' , dat is een gezelschap van Russische en Nederlandse
muzikanten, fotografen, journalisten en wetenschappers, op uitnodiging van de Wit-Russische milieufederatie Bjel - Ecos bijeen om 'Vijf jaar Tsjernobyl'te herdenken met een aktie-tour. We reizen door de direkte omgeving Mozyr - Gomel - Moghilev, uitmondend in een grote anti-kernenergiedemo in het centrum van Minsk, de hoofdstad van Bjelorus, Wit-Rusland.
Vijf jaar later kan worden vastgesteld dat deze tournee, deze demonstratie
van verzet tegen kernenergie nog altijd aktueel is, en het protest niets aan kracht heeft ingeboet. Verscheidene van onze toenmalige Russische vrienden leven niet meer om de demonstatie nu mee te maken. De Friese musicus Ernst Langhout, aanwezig op deze tour, beschreef het dagelijkse leed na de ramp als 'aids zonder sex'. Een treffende vergelijking, als je daarbij bedenkt dat de kansen op een kind met ernstige afwijkingen drastisch zijn toegenomen sinds de kernramp. De 'likwidatori' die destijds met gevaar voor eigen leven de brandende reactorkern moesten blussen, liepen binnen enkele minuten de maximaal toegestane dosis radioaktiviteit voor een heel mensenleven op.
Elke dag dat men, ook nu nog, in het besmette gebied rond Tsjernobyl door-
brengt is goed voor een stralingsdosis, gelijk aan een paar rontgenfoto's
per dag. Zo werd het, simpel en uiteraard onwetenschappelijk, door een
stralingsbioloog uitgelegd aan deelnemers aan die tournee in 1991. Elke
ochtend en avond werd iedereen met geigertellers gescand, bij oksels,
schildklier en liezen. Als we door de besmette zones reizen klampen veel
achtergebleven dorpelingen ons aan. Ze smeken de meegereisde wetenschappers ook hen te meten, met hun handzame, digitale geigertellers, formaat walkman.
Ze hebben weinig vertrouwen in de periodieke metingen in het plaatselijke
gezondheidscentrum, met verouderde meetapparatuur en vaak erg bureaucratisch ingestelde artsen. Vooral schildklierkanker wordt direct in verband gebracht met blootstelling aan radioaktief jodium. De bevolking in de besmette gebieden lijdt nog dagelijks aan de gevolgen van deze ramp. Onder vrouwen is het aantal gevallen van borstkanker in de afgelopen tien jaar toegenomen met 45%. Het aantal gevallen van kinderen met aangeboren afwijkingen met 161%. De mensen in de regio leven in constante psychische nood: straling kun je niet zien, hoeren, of ruiken. Je kunt het wel 'voelen' als je in spookdorpen als Bartolomevka of Vjetka rondloopt. Kleine boeren-dorpjes van een paar honderd, soms duizend inwoners, die onmiddelijk na de kernramp werden geevacueerd. Tijd om spullen te pakken was er niet, er klonk een stem door een megafoon, mannen in sinistere overals met gasmaskers laden alle inwoners in vrachtwagens en autobussen en wat er verder aan vervoer
'gevorderd' kon worden. Wie na vijf jaar deze uitgestorven dorpen terugziet, met vervallen, doch nog steeds gemeubileerde kamers, jassen aan kapstok, schoenen en laarzen bij de voordeur, begint 'iets' van de omvang van deze tragedie te voelen. De oorspronkelijke bewoners van deze typisch Russische houten woningen, met klein erfje en bescheiden veestapel, hebben in het gunstigste geval 'noodflats' toegewezen gekregen. Landarbeidersgezinnen zitten nu gedwongen in troosteloze pre-fab flats van slechte makelarij, uit nood geboren, in snel tempo uit de grond gestampt. Een doorsnee Russisch boerengezin heeft meestal de ouders van een der partners inwonen. Oma (Baboesjka) als onbetaalde kinderoppas en 'plaats-in-de-rij-houder', Opa als klusjesman. Op het land, in die houten huizen, is zo'n groot gezin nog te doen. Er zijn nisjes waar je je in terug kunt trekken, op koude winteravonden hou je mekaar warm. Wie echter van de ene dag op de andere gedwongen is om met acht a tien mensen een noodflatje van 35 m2 te betrekken, kijkt opeens heel anders tegen inwonende familieleden aan. Letterlijk: men gunt elkaar de
ruimte niet meer. Vooral ouderen, die hun hele leven op het land hebben
gewerkt, en nu gedwongen binnenzitten in een veel te kleine flat, worden
compleet neurotisch. Het uit zich op zijn Russisch in extreem alcoholisme
bij de mannen, en permanent gehuil en gejammer bij Baboesjka's in de trant
van: ,,ik ben overbodig, laat mij toch sterven, Bog/God ontferm u over mij'' en aanverwant gedrag. Fatalisme, of religieus fanatisme. Zeventig jaar Communisme heeft de Russisch-Orthodoxe kerk niet kunnen breken, en op het platteland, met haar in stilte devote baboesjka's, al helemaal niet.
De popes van die kerk hebben dan ook een nieuw icoon laten maken.
De heilige Sint Kristoffel van Tsjernobyl, compleet met stralingstekens in
alle vier de hoeken van dit schilderij. Tijdens de demonstratie van 26 april 1991 in Minsk liepen ze in vol ornaat met dit icoon in de kop van de
demonstratie. Mensen prevelden gebeden, en wilden het aanraken. Bizar.
Minsk, 26 april 1991. Een grote menigte van tienduizenden mensen verzameld
zich op het plein voor het parlementsgebouw van de Wit-Russische republiek.
Veel sprekers met megafoons, namens diverse scholen, fabrieken, bedrijven.
De demonstranten zijn van alle leeftijden, van baby's tot hoogbejaarden.
Bij het betreden van het plein delen jonge vrouwen zwarte rouwbanden uit, met daarop het internationale stralingsteken, en in het Cyrillisch het woord: Tsjernobyl. Naar goed Russisch gebruik is deze dag, ondanks het grimmige doel van de demonstratie, een gebeurtenis voor elk wat wils. Er is een expositieruimte ingericht met kindertekeningen van stralingsslachtoffers,
voor jongeren spelen bandjes en straatmuzikanten, geestelijken en nonnen
delen speciaal zout brood uit, en mensen die werkelijk slecht ter been zijn krijgen een plaats toegewezen op boerenwagens. Na obligate sprekers als de plaatselijke Partij-apparatsjik en een spreker namens de toen nog regerende 'Opperste Sovjet' van Bjelorus, 'akademik' Boris P. Savitsky (lid presidium Opperste Sovjet, voorzitter ecologisch comitee, dokter in de biologie, professor, en nog veel meer volgens zijn sjieke visitekaartje) zet de stoet zich in beweging. Langs de hoofdroute door de binnenstad van Minsk leidt de demonstratie naar het stadspark, waar een standbeeld ter nagedachtenis van alle gestorven 'likwidatory' zal worden onthuld. Deze plechtigheid wordt weer geleid door geestelijken in zwarte jurken, terwijl radikalere types van Bjel-Ecos, maar ook echte Russische anarcho's, met buttons en portretten van boerenanarchist Nestor Makhno, via hun meegebrachte megafoonz een tegengeluid laten horen. Bij het standbeeld veel gehuil van weduwen, en walgelijk opdringerige TV-ploegen. Ook in Rusland scoort 'emotie-TV' hoog, en dit soort shots, dat willen ze bij 'Vremja' (= het journaal). We voelen ons nogal opgelaten als 'buitenlandse delegatie' die voorin de stoet loopt
met de organisatoren. We mengen ons onder de Makhno-anarchisten.
De kernreactor van Tsjernobyl is niet enig in zijn soort. Er zijn in Oost-
Europa zeker 25 andere reaktoren van het "Reaktor Bolshoi Mochnosti Kanalni" (RBMK)-type. Vertaald: de 'meervoudige kanalen-reaktor'. Alle reaktoren van dit type vertonen gevaarlijke ontwerpfouten. Volgens deskundigen is de plaats van de gloeiend hete, radioaktieve kern niet goed gekozen. Daardoor heeft het zwaar-stalen omhulsel van de brandstofkern (het reactorvat) veel te lijden van straling en hitte. Met als gevolg (haar-)scheurtjes.
Zelfs de meest fervente voorstanders van kernenergie zijn het erover eens dat een basisvoorwaarde voor de opwekking van kernenergie is, dat dit in een veilige, gecontroleerde omgeving gebeurt. Hiervan is bij dit type reaktor geen sprake. Voeg daarbij het feit, dat de beste Russische kerngeleerden liever voor een zak vol 'harde valuta' hun kansen wagen binnen de nucleaire programmas van India, Pakistan en liefst 'Ameriky', en de conclusie ligt voor de hand. Onveilige kernreactoren worden draaiend gehouden door onvoldoende bekwaam personeel, voorschriften worden niet of nauwelijks nageleefd, en de aanwezige veiligheidssystemen in geval van nood worden slecht onderhouden.
De oorzaak van de Tsjernobyl-ramp was in feite een veel te lang uitgestelde veiligheidstest. Een test, welke al in 1984 plaats had moeten vinden, werd op die bewuste 26 april 1986 eindelijk uitgevoerd. De beheerders van reactor nummer vier hadden alle veiligheidssystemen tijdelijk buiten werking gezet om deze test te laten slagen. In hoog tempo gaat vervolgens van alles mis.
Om 01.23 uur loopt het vermogen in de reactor in luttele seconden op tot
honderd maal het maximum toelaatbare. Door het gigantisch hoge vermogen
stijgt de temperatuur snel. Het koelwater verdampt tot stoom, de brandstof
staven smelten, en de daarin opgeslagen radioaktiviteit komt vrij. Het gevolg is een enorme explosie. Het duizend ton zware reactor-deksel barst open, en de radioaktieve kern wordt brandend uit de reactor geslingerd. De test loopt volkomen uit de hand, en een van de grootste industrieele rampen uit de geschiedenis voltrekt zich.
Novy Martinovitsj, 22 april 1991. We bezoeken een kindertehuis. Eenmaal binnen ruiken de gangen naar een mengeling van weee poepluiers en chemisch lysol.
Hoofdzuster Svetlana, een struise vrouw behept met de 'grondhouding' van de Ideale Verpleegkundige, grenzeloos optimisme, vertelt in de afgemeten zinnen van een murwgeslagen partij-apparatsjik:
,,er wonen hier 54 kinderen in drie verschillende groepen. Ze zijn zoals alle andere kinderen, toch zijn zij speciaal- het zijn Tsjernobyl-kinderen. Ze hebben allemaal certificaten die hun status bevestigen. Ze zijn zwak en vaak ziek.
Natuurlijk doen wij alles wat wij maar kunnen. We geven ze extra vitamines
in een poging het radioaktieve gif te elimineren. Vooral 's winters hebben ze last van aandoeningen van de luchtwegen. Kinderen worden harder door straling getroffen dan hun ouders. Wij vrouwen zijn bang om kinderen te krijgen, maar we kunnen onmogelijk zonder hen. Een kinderloze vrouw is niet echt een vrouw.
Wie zou je op latere leeftijd moeten verzorgen, wie sluit je ogen als je
dood bent??? Dus kiezen de vrouwen voor hun kind, ook als het 'getroffen'
blijkt. Ondanks alle moeilijkheden hebben wij twaalf verpleegsters in dienst.
Zelfs in deze harde tijden bezuinigen ouders niet op de noodzakelijke extra kosten voor hun kind.''
Svetlana benadrukt hoe belangrijk hulp uit het Westen is in de vorm van
geneesmiddelen, vitamine-supplementen, disposables en door rijkere leeftijdsgenootjes afgedankt speelgoed. De naam 'Tineke' van RTL 4 is bij Svetlana en haar collega's niet onbekend. Ja, "Niderlandny" is een mooi land.
'Sveta' hoopt dan ook dat vroeger of later wat van haar patientjes worden
uitverkoren voor een vakantie tussen de grachten, molens en klompen.
Maar nu moet zij weer op ronde. Een jongetje met een ernstige vorm van
macro-cephalie (een 'waterhoofd') kijkt ons vanuit zijn wiegje doordringend aan. In de verpleging leerde ik dat macro-cephalie gepaard gaat met diepzwakzinnigheid. Wat zou er in dat grote hoofd omgaan??? Als de camera's beginnen te klikken (wel een heftig plaatje natuurlijk...) vlucht ik naar buiten. Frisse lucht, hoewel...?
De Tsjerobyl-ramp van 26 april 1986 was om meerdere redenen een 'test-case'.
Allereerst was de kersverse 'mineralny sekretar' Gorbatsjov meteen gedwongen zijn 'glasnost' (openheid)-politiek in de praktijk te brengen. Tsjernobyl was zeker niet de eerste kernramp in Rusland. Ten tijde van de "Koude Oorlog" had een soortgelijke kernramp plaats in Tsjeljabinsk in de Oeral. Ook hierbij raakten grote stukken land besmet en dus onbewoonbaar. Het verschil was toen dat zowel Russische als Amerikaanse kerngeleerden er alle belang bij hadden deze feiten te verdoezelen. Bekendmaking zou immers de voortgang van beider kern-energieprogrammas in diskrediet kunnen brengen. Dus besloten de erfvijanden tijdelijk een pact te sluiten, en het probleem kameraadschappelijk onder het IJzeren Tapijt te vegen. Wetenschappers onder elkaar, nietwaar?
Deze vlieger ging onder 'Gorby' niet meer op.
Terwijl in het Kremlin koortsachtig werd vergaderd over Lenin's eeuwige vraag "Wat te doen?" verspreidde een steeds veranderende windrichting de
radioaktieve wolken over heel Europa.
Direct na het ongeval over Scandinavie, vanaf 29 april over Nederland en via de Noordzee richting Engeland, dan vanaf mei in Zuid-Europese richting.
Vanuit Lapland kwamen de berichten over besmet rendiervlees, dat moest
worden vernietigd (170.000 rendieren ernstig radioaktief besmet), in
Engeland werden duizenden schapen en lammeren besmet en moesten worden
afgemaakt, en hier in Nederland moesten we van de spinazie afblijven en
werden grote partijen vlees, bladgroenten en zuivelprodukten doorgedraaid.
Radioaktieve besmetting begint onderin de voedselketen, en in het Instituut voor Radiobiologie zagen we de dia's met de genetische mutaties in bladnerven, insectenlarven en amphibieen (kikkers met acht poten of twee koppen). Later werden dat ook varkens, koeien en schapen. In het Instituut bewaren ze de meest bizarre genetische mutaties op sterk water. Een waar gruwelkabinet van gemuteerde foetussen in potjes.
De andere reactoren in Tsjernobyl zijn nog steeds in vol bedrijf. Dat kan ook moeilijk anders, want in Rusland is het 'koppelingsnet' een onbekend fenomeen.
Zonder Tsjernobyl dus geen stroom voor grote delen van de Oekraine en
Bjelorus. Wat pas echt zorgen baart, is het feit dat het Internationale
Atoomagentschap IAEA en de Westerse nucleaire industrie nog steeds menen dat met 'een aantal cosmetische operaties' al deze wrakke RBMK-reactoren veiliger gemaakt kunnen worden. Al deze 'verbeteringen' lossen het echte probleem niet op. Het risico van menselijk falen, gebrek aan opleiding, verloop van hooggekwalificeerde kerngeleerden naar harde valuta-landen (brain-drain) en de slechte motivatie van veel personeel als gevolg van de belabberde economische situatie in Oost-Europa maken de kans op een nieuw Tsjernobyl nog steeds reeel. In de zomer van 1994 lekte een rapport uit van het Tsjechisch atoombureau over de RBMK-centrale van Bohunice. De conclusie van dit rapport was ondubbelzinnig: het is onmogelijk deze verouderde centrale zodanig op te knappen dat zij aan internationale veiligheidsnormen voldoet. De Amerikaanse regering concludeert in haar rapport "Most Dangerous Reactors" uit 1995 dat:
,,het openhouden van deze RBMK-kerncentrales het schrikbeeld oproept van een ongeluk van dezelfde orde van grootte als Tsjernobyl.''
Het is niet te voorzien hoeveel landen in Europa dan weer zullen worden
getroffen. Wel is zeker dat er tot op de dag van vandaag ruim 25 in potentie tikkende 'atoombommen' aktief werkzaam zijn in Oost-Europa.
Kiezen voor kernenergie betekent: elke dag een groot risico nemen.
Het kan namelijk zo opnieuw gebeuren.
S.Lyonov
(met grote dank aan Arina van Dijk, zonder wiens vasthoudendheid en door-
zettingsvermogen het bezoek aan de regio-Tsjernobyl in 1991 onherroepelijk
zou zijn gestrand in Het Bureaucratisch Moeras der Apparatsjiks.
Spasieba bolsjoi, ve-kaif!)
Geraadpleegde bronnen voor dit artikel:
'Tjernobyly Reportazj' - herdenkingsboek, uitgegeven ter gelegenheid van de
herdenking vijf jaar na de ramp, Minsk 1991, uitgeverij 'Planeta'.
'Testimonies': Chernobyl-paper no.1, uitgegeven door Greenpeace
'RBMK-rapport 1996' - A critical review of the Chernobyl reactor Type
uitgevoerd door: Physikerburo Kollert & Donderer, Bremen
'The Second Russian Revolution' - Angus Roxburgh, BBC Public Services
en via Internet:
het 'Polyn-project': een database over Tsjernobyl van het
Koergatov Instituut, meer info: Natalya Sergeyva ( liai@chern1.msk.su)
'Malformation in Farm Animals': Rapport over genetische afwijkingen bij
dieren, binnen de 30 km. zone om Tsjernobyl. Gemaakt in opdracht van het
Belarussische Ministerie van Landbouw, april 1994
 E-Mail: info@laka.org
 Website: http://www.world-nuclear.org/info/chernobyl/inf07.htm
| | met alle respect voor je inzet... | Krijtje - 27.02.2006 10:48
...en dat meen ik; vind ik toch dat er een was conservatief vrouwbeeld uit het plaatje spreekt: een vrouw is iemand die zwanger rondloopt met een klein kind aan de hand. de vrouw afgebeeld als "broedmachine"? ik ben ook heel erg tegen kernenergie, en ik ben met je eens dat de strijd ertegen nodig nieuw leven in geblazen moet.
dat kan door inderdaad de ouwe leuzen en afbeeldingen weer te plakken. (liever niet deze wat mij betreft).
Er zijn hele mooie posters te bestellen bij Wise, zoals je misschien wel weet. Met het ouwe zonnetje, wat het ook nog steeds prima doet vanwege de kleurrijke opvallendheid. Er is ook een mooie Loesje leus op poster: kernergie: eeuwig gevaarlijk: dat is pas duurzaam.
Ik ben wel met je eens dat er meer tegen kernenergie geplakt moet worden dan nu gebeurt.
| |
