|
|  |
Eugenetica in het ziekenfonds
Herman van Wietmarschen - 02.06.2003 17:35
Trouw meldde onlangs (2 mei 2003) nog op de voorpagina verontwaardigd dat in Denemarken kostenoverwegingen een reden waren om iedere zwangere vrouw op het syndroom van Down te screenen. De Gezondheidsraad van Nederland stelde dezelfde screening voor, hetgeen ook uitgevoerd dreigt te gaan worden. Alleen de motivatie dat het geld uitspaart wanneer er minder mensen met het syndroom van Down geboren worden bleef achterwege. De Gezondheidsraad lijkt er echter weinig problemen mee te hebben om eens luid en duidelijk pleidooi te houden voor het genetisch 'verbeteren' van mensen.
Trouw meldde onlangs (2 mei 2003) nog op de voorpagina verontwaardigd dat in Denemarken kostenoverwegingen een reden waren om iedere zwangere vrouw op het syndroom van Down te screenen. De Gezondheidsraad van Nederland stelde dezelfde screening voor, hetgeen ook uitgevoerd dreigt te gaan worden. Alleen de motivatie dat het geld uitspaart wanneer er minder mensen met het syndroom van Down geboren worden bleef achterwege. De Gezondheidsraad lijkt er echter weinig problemen mee te hebben om eens luid en duidelijk pleidooi te houden voor het genetisch 'verbeteren' van mensen.
Door snelle ontwikkelingen op het gebied van de genetica komt de diskussie over genetische verbetering weer een beetje op gang. Vooral de mogelijkheden en onmogelijkheden van deze nieuwe technologie worden breed uitgemeten in kranten en bladen. Ook ethici mengen zich in de diskussie. Een nieuwe bijdrage is het op 16 Mei jongstleden gepubliceerde Gezondheidsraad advies: 'Signalering Ethiek en Gezondheid 2003'. Mr A Bood, secretaris bij de Gezondheidsraad, schreef het hoofdstuk getiteld 'De maakbare mens.' In dit advies werd er wel heel lovend gesproken over genetische verbeterings technologieen.
Taalgebruik
'Op zichzelf is het proberen te verbeteren van menselijke eigenschappen van alle tijden en niet beperkt tot het gebruik van biomedische inzichten. In iedere samenleving is en wordt er door middel van bijvoorbeeld onderwijs en sport naar gestreefd menselijke capaciteiten op een hoger plan te brengen. Enhancement kenmerkt zich dan ook niet door een eigen doelstelling, maar door het gehanteerde middel: genetische, medische en farmacologische kennis,' aldus het Gezondheidsraad advies.
Het bovenstaande citaat geeft een aardig beeld van de sfeer waarin het advies geschreven is. Een argumentatie als 'we hebben altijd al geprobeerd menselijke eigenschappen te verbeteren' lijkt bedoeld om het verbeteren van menselijke eigenschappen te legitimeren. Door te verwijzen naar onderwijs en sport wordt het nog acceptabeler gemaakt, veel mensen willen immers presteren op school en met het sporten. Het woordje 'eugenetica' wordt niet in de mond genomen. De Gezondheidsraad kiest voor de term 'enhancement'.
Autonomie
De diskussie over het wel of niet toestaan van eugenetische praktijken legt de Gezondheidsraad grotendeels naast zich neer. Zij vindt namelijk dat iedereen hier zelf over moet kunnen beslissen. Een citaat: 'Mensen worden in principe geacht hun eigen behoeften te kunnen bepalen en zelf vast te stellen of een bepaalde vorm van enhancement een bijdrage kan leveren aan hun welzijn. In een individueel geval komt het oordeel over enhancement daarom in de eerste plaats toe aan de persoon om wie het gaat.'
De Amerikaanse geneticus Lee Silver pleitte al voor een 'eugenetica van onderop', tegenwoordig liever reprogenetica genoemd (BioBrief 9, 2002). Nu lijkt de Gezondheidsraad hier ook wel wat voor te voelen: 'Door de ontwikkeling van de biomedische wetenschappen kan de mens zijn levensstijl nu (mee) vormgeven door zijn eigen biologische natuur te beïnvloeden. Met behulp van biomedische kennis is het mogelijk lichaam en geest voor een bepaalde levensstijl meer geschikt te maken of in een levensstijl in te passen.'
In de afsluitende paragraaf over de maatschappelijke gevolgen worden wel wat nadelen van verbeterings technologieen genoemd. Zo schrijft de Gezondheidsraad: 'Omdat economische ongelijkheid ook betekent dat niet iedereen in dezelfde mate van de mogelijkheid tot enhancement gebruik kan maken, kan het beschikbaar komen van deze vormen ongelijkheid zelfs nog vergroten.' Zij geeft echter meteen de oplossing: 'Enhancement hoeft geen invloed te hebben op bestaande ongelijkheid als de kosten door een derde worden vergoed .... Overigens worden, als iedereen tot enhancement overgaat, de competitieve voordelen illusoir in tegenstelling tot de kosten en de risico's.'
Onder het mom van autonomie moet iedereen blijkbaar toegang krijgen tot allerlei genetische verbeteringstechnologieeen die vervolgens vergoed gaan worden door derden. Eugenetica in het ziekenfonds dus.
Diskussie
Werkplaats Linkse Analyse Biopolitiek zet zich in om diskussies op gang te krijgen rond zaken als het verbeteren van de mens. Wij pleiten voor het houden van brede publieke debatten voordat een nieuwe medische technologieen ontwikkeld wordt. Niet alleen zogenaamde wetenschappers en deskundigen moeten het debat bepalen, maar juist ook alle mensen die uiteindelijk met de technologieen te maken krijgen. De sociaal economische en maatschappelijke gevolgen van nieuwe medische technologieen als genetische verbetering zijn dermate groot dat mensen niet zomaar met deze technologieen opgescheept mogen worden, en vervolgens alleen nog maar als consument kunnen kiezen of ze het wel of niet willen gebruiken.De introductie van 'genetische verbeterings' technologie in de maatschappij wordt door sommige gehandicaptenorganisaties gezien als een teken dat niet gehandicapte mensen hun leven eigenlijk onvolwaardig vinden. Zijzelf ervaren echter nogal eens meer last van de beperkingen die de maatschappij hen oplegt (zoals niet voor rolstoelen toegankelijke ruimtes), dan van de handicap zelf.
De Gezondheidsraad kiest in het besproken advies een merkwaardige rol. Ze geeft aan dat de ontwikkelingen belangrijk genoeg zijn voor de overheid om er over na te denken. Ten tweede laat ze een vrij onkritische houding zien ten aanzien van eugenetische praktijken. Ten derde legt zij zich er nagenoeg bij neer dat de mens steeds maakbaarder gaat worden door nieuwe medische technologieen. Tenslotte pleit zij niet voor publieke debatten over deze onderwerpen, maar adviseert zij in 'Publiekskennis genetica' (Gezondheidsraad 2003) voor het informeren van mensen, vooral kinderen op scholen, over genetica.
Laten we eerst eens gaan praten over welke technologieen gewenst en niet gewenst zijn zodat mensen niet voor het blok gezet worden. Mensen slechts de keus geven zichzelf of hun nageslacht wel of niet genetisch te verbeteren doet geen recht aan de autonomie van mensen. Om dat te realiseren moeten voorzorgsmaatregelen getroffen worden die nu nog volledig ontbreken. Het advies van de Gezondheidsraad draagt daar niet aan bij.
 E-Mail: herman@biopolitiek.nl  Website: http://www.biopolitiek.nl
|
| Lees meer over: natuur, dier en mens | | aanvullingen | | |
