|
|  |
bezorgde burgers: brief aan Van Aartsen (VVD)
bezorgde burgers - 28.02.2003 15:44
Inmiddels is het boekje van o.a. bezorgde burgers over de bommen op Irak uitgebracht door VD-AMOK.
De actiegroep 'bezorgde burgers' gaat verder. Ditmaal is een tweede brief gestuurd aan Van Aartsen (VVD).
boekje van VD-AMOK: bezorgde burgers over de bommen op Irak
Clemens Raming
actie 'bezorgde burgers'
aan de heer J.J.van Aartsen
in antwoord op zijn brief van 16 januari 2003
Groesbeek, 26 februari 2003
Geachte heer Van Aartsen,
Het doet ons, burgers die oorlog heilloos vinden, goed dat u met ons in discussie wilt blijven. Daar kunnen andere politici een voorbeeld aan nemen. De krachtige manier waarop u het beleid van president Bush verdedigt dwingt respect af. Jammer is alleen dat u het ons wel erg gemakkelijk maakt onze kritiek daarop staande te houden. U schenkt daar namelijk geen aandacht aan. In parlementaire debatten zie je dat vaak: in plaats van in te gaan op wat een tegenstander zegt herneemt een spreker zijn eigen betoog, vervolgens doet de ander hetzelfde en de discussie loopt vast in een herhaling van zetten. Ik zal mijn best doen om dit debat niet die kant uit te sturen.
'President Bush', schrijft u, 'respecteert de internationale rechtsorde en het volkenrecht door langs multilaterale kanalen Irak tot ontwapening te dwingen'. Het beeld dat hij erop uit is om desnoods Irak op eigen houtje aan te vallen is volgens u ver bezijden de waarheid.
Ik heb de speech nog eens doorgenomen die president Bush op 12 september 2002 voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft gehouden:
'We will work with the U.N. for the necessary resolutions. But the purposes of the United States should not be doubted. The Security Council resolutions will be enforced - the just demands of peace and security will be met - or action will be unavoiable.'
Oftewel: ontwapening van Irak, anders komt er oorlog - met of zonder toestemming van de Veiligheidsraad. Zo zijn de woorden van Bush ook algemeen opgevat.
U noemt dat respecteren van de internationale rechtsorde. Ik zeg: chantage. Nu voel ik me toch genoopt om op de vorige brief terug te grijpen: essentieel voor een rechtsorde is haar verplichtend karakter. Iemand die zegt: ik wil binnen de bestaande rechtsorde werken, maar alleen zolang dat van nut is voor het bereiken van mijn doel, geeft blijk de rechtsorde niet als zodanig te erkennen.
Ik dacht meteen na het beluisteren van de toespraak van Bush: wie zal het wagen hem daarop aan te vallen? Niemand natuurlijk. Stel je voor dat Frankrijk, Rusland en China tegen Bush hadden gezegd: als u zich niet aan de spelregels van de VN wilt binden, willen wij in de Veiligheidsraad geen zaken met u doen. Dat had een geweldige crisis in de VN veroorzaakt die op het splijten van de internationale gemeenschap in een VS- en een anti-VS-kamp had kunnen uitlopen.
Zo zijn ook eerder krachtige reacties uitgebleven toen de VS de wereldgemeenschap op hun optie op preventief militair optreden onthaalden. (In de praktijk werd die optie al eerder gehanteerd zoals men o.a. in Soedan heeft ervaren). Aan verontrusting geen gebrek maar niemand durfde het tegen Amerika op te nemen. Want er bestaat behalve een rechtsorde ook een machtsorde en, de naam zegt het al, daar kunnen de rechtsorde en haar pleitbezorgers niet tegen op.
Laat ik het meer concreet bekijken. Het Westen leeft sinds 11 september 2001 in het kwetsbaarheidsbesef dat door het drama van die dag is opgeroepen. Er is behoefte (die wordt aangewakkerd) aan bescherming tegen grootscheepse terreuracties van de kant van gewelddadige verzetsgroepen en dito regimes. Wij kleineren die behoefte niet, maar keren ons tegen de manier waarop de regering-Bush voor veiligheid wil zorgen. De aanslagen van 11 september hebben duidelijk gemaakt, dat het bezit van een overweldigende militaire overmacht geen veiligheid garandeert. Dit heeft Bush en de zijnen helaas niet tot nadenken gebracht. In plaats van zich op Amerika's vijandschap oproepende supermachtrol te bezinnen hebben zij hun militaire superioriteit nog uitdagender tot de hoeksteen van hun beleid gemaakt. Amerika moet klaar staan om bedreigingen voor zijn burgers en vooral voor zijn machtsposities met geweld te lijf te gaan waar ter wereld die ook de kop opsteken.
Zo staat het ene ongebreidelde machtsstreven tegenover het andere. Wij zien het grootste gevaar daarvan aan de kant van verreweg de grootste macht. U zult zeggen: het grootste gevaar komt van Saddam Hussein, want die is onze vijand, en Amerika onze vriend en beschermheer. Waarop wij repliceren: jawel, zolang wij ons maar voegzaam gedragen en de Amerikaanse politiek niets in de weg leggen. Zoals uw partij zonder ophouden bepleit.
De VS hebben weliswaar gelijk, dat de begrippen 'schurkenstaat' en 'internationaal terrorisme' op onveiligheidsfactoren wijzen waar de geweldsmogelijkheden die de bestaande internationale rechtsorde legitimeert niet tegen opgewassen zijn. De Amerikaanse veiligheidspolitiek heeft dit probleem onderkend en er een agressief antwoord op geformuleerd. In het in september 2002 door het Witte Huis gepubliceerde document The National Security Strategy of the United States of America lees ik hierover het volgende.
'Traditional concepts of deterrence will not work against a terrorist enemy whose avoided tactics are wanton destruction and the targetting of innocents; whose so-called soldiers seek martyrdom in death and whose potest protection is stateless. The overlap between states that sponsor error and those that pursue WMD compels us to action.'
U begrijpt dat wij met deze uitspraak niet overweg kunnen. Ze dramatiseert het gevaar (het begrip 'schurkenstaat' doet daar flink aan mee) in plaats van het zakelijk te analyseren en stelt het bouwen op eigen militaire kracht boven beraad en samenwerking in internationaal verband. Daar lijkt tegenover te staan dat op andere plaatsen in dit document de wil om met andere landen samen te werken uitdrukkelijk wordt beleden. Alleen gebeurt dat steeds op een manier die van superioriteitsgevoel doordrenkt is en het eigen leiderschap als vanzelfsprekend vooropstelt. Bijvoorbeeld: 'We are guided by the conviction that no nation can build a safer, better world alone.' Geen andere regering zou die boodschap de wereld in durven sturen.
Intussen staan we voor het feit, dat je de Amerikaanse eigenmachtigheid niet kunt stuiten door pal te staan voor de bestaande internationale rechtsorde. Die reactie schiet in het licht van de huidige wereldsituatie tekort. Er moet naar een alternatief gezocht worden voor de rol die de Amerikaanse politiek zich aanmatigt. Het zal u verbazen waar ik mee aankom. Ziehier wat ik aantrof in de brief die onze minister van Buitenlandse Zaken op 12 november 2002 namens het kabinet aan de Tweede Kamer heeft gestuurd:
'De Amerikaanse veiligheidsstrategie stelt dat landen pre-emption niet als voorwendsel voor agressie mogen gebruiken. Dat lijkt vanzelfsprekend maar er blijft niettemin een risico dat het concept door sommige landen toch misbruikt zou worden. Van essentieel belang is dat het concept van 'preemptive action' strookt met het geheel van internationale rechtsregels over het gebruik van geweld (d.w.z. het uitgangspunt van een geweldsverbod, behalve in geval van zelfverdediging of van instemming door de Veiligheidsraad.)
De Amerikaanse strategie stelt: 'We must adapt the concept of imminent threat to the capabilities and intentions of today's adversaries'. (...) In de discussie over het concept van 'onmiddellijke bedreiging' zou de vraag centraal moeten staan aan welke politieke en juridische voorwaarden een daadwerkelijk militair optreden daartegen zou moeten voldoen. Hierbij zou getracht kunnen worden een nadere omschrijving te geven van de redenen voor dergelijke acties, de proportionaliteit en de rechtvaardigingsgrond. De vraag hoe misbruik van het concept kan worden voorkomen dient in dit verband nadrukkelijk te worden meegenomen. Die discussie zal zowel bilateraal als in de relevante fora, zoals NAVO en VN, gevoerd moeten worden'.
Ik wreef mijn ogen uit toe ik dat las. Ik had niet gedacht dat een Nederlandse regering zich zo ondernemend zou presenteren. Maar nu de grote vraag: waar blijft het vervolg? Voor zover ik weet - als ik fout zit moet u me corrigeren - heeft het kabinet tot nu toe geen initiatief ontplooid om de gewenste discussie aan te zwengelen. Ik zie juist het tegendeel: de manier waarop het zich in de kwestie Irak opstelt is lijnrecht in strijd met wat de brief aanbeveelt.
Kan het criterium 'onmiddellijke bedreiging' worden uitgerekt tot en met 'gebrek aan medewerking van Saddam Hussein aan het opsporen en vernietigen van Iraakse massavernietigingswapens'? Balkenende en De Hoop Scheffer doen hun best om deze vraag buitenspel te houden. Discussie daarover, zeggen ze, is slecht voor de gewenste maximale druk op Saddam Hussein om hem tot ontwapening te dwingen en zo een oorlog te voorkomen.
Roepend dat je vrede wilt achter een oorlogsdrijver aanlopen - ik vind dat een treurige vertoning. Evenals, in de kwestie van de patriot-raketten, het niet willen weten dat Turkije alleen een aanval uit Irak heeft te vrezen als Irak vanuit Turkije wordt aangevallen. Wat stelt u hier tegenover? U kunt wapperen met resolutie 1441, die de deur voor dit soort opstellingen geopend heeft.
Resolutie 1441 is een machtspolitieke deal die de VS ruim baan heeft gegeven voor het materieel en psychologisch voorbereiden van de aanval op Irak, terwijl de landen die geen oorlog willen, mogen hopen dat de resultaten van Blix en zijn mensen goed genoeg zullen zijn om Amerika tot het afblazen van die aanval te nopen. Op die manier wordt het belangrijkste motief om tegen de oorlog te zijn gedemobiliseerd - namelijk dat je denkt dat de militaire dreiging die van Irak uitgaat niet zo angstaanjagend is, dat ze het slachtofferen rechtvaardigt van duizenden militairen en burgers van jong tot oud, plus alle verdere ellende die een oorlog zal veroorzaken.
Van het begin af aan is dan ook algemeen verwacht dat de VS aan het langste eind gaan trekken. Het is nagenoeg ondenkbaar dat iemand als Saddam Hussein zijn WMD-aspiraties opgeeft; en je kunt moeilijk aannemen dat hij die zo weet te verbergen dat er voor Amerika geen schijntje alibi overblijft om toe te slaan. Dus komt het moment waarop Frankrijk, Rusland en China vinden dat ze genoeg hebben laten zien dat ze niet over zich laten lopen, en liever het sein voor Bush op groen zetten dan het op een onherstelbare breuk te laten aankomen.
Het is in zekere zin ook niet meer dan logisch dat de resolutie de VS in de kaart speelt. Militair gezien staat Amerika op eenzame hoogte. De Amerikaanse politiek blinkt uit in vastberadenheid en kan rekenen op de loyale steun van Engeland en andere bondgenoten. Bij elkaar genomen is dat een positie waar de tegenstrevers van de oorlog niet aan kunnen tippen.
De collega Koenders van de PvdA houdt eraan vast dat Nederland, ook als Amerika met goedkeuring van de Veiligheidsraad ten strijde trekt, nog zijn eigen afweging zal moeten maken over het al of niet steunen van de aanval. Dat is correct, maar de truc van de resolutie is, dat ze nauwelijks emplooi voor zo'n afweging overlaat.
Er mag nog zoveel reden zijn om je zorgen te maken over de directe gevolgen van de oorlog voor de bevolking, over polarisatie tussen het Westen en de islamitische wereld, over destabilisatie en burgeroorlog na de val van Saddam Hussein, je krijgt daarmee geen voet aan de grond. Resolutie 1441 dicteert dat er over oorlog of (voorlopig) geen oorlog zal worden beslist op grond van de uitkomsten van de wapeninspecties plus de daaraan gerelateerde positiebepalingen in het internationale machtsspel.
Wat bereikt de PvdA als ze, wanneer de oorlog eenmaal onafwendbaar is, zegt dat ze tegen die oorlog is en niet goedvindt dat Nederland eraan meedoet? Op die manier raakt ze de aansluiting op het internationale machtsproces kwijt en haar kans op deelname aan de komende regering.
Intussen heeft de Amerikaanse politiek het op dit moment knap moeilijk . De weerstand in Europa heeft zich verhard, er is ongekend massaal tegen de oorlog gedemonstreerd, de NAVO heeft een slaande ruzie beleefd, er dreigt opstand binnen Labour tegen Tony Blair en mijnheer Blix zit tot dusver niet op een oorlogsvriendelijke lijn.
De grote boosdoener op het machthebberstoneel is bondskanselier Schröder die zijn anti-oorlogshart luider heeft laten spreken dan volgens resolutie 1441 door de beugel kan. Aandringen op meer tijd voor de inspecties en stellingnemen tegen een aanval zonder toestemming van de Veiligheidsraad is tot daaraantoe. Maar Schröder bestond het om te zeggen, dat een oorlog zo verschrikkelijk is dat men tot het uiterste moet gaan om het uitbreken ervan te voorkomen. Een klap in het gezicht van de krijgshaftige Bush.
Duitsland zal zich uiteindelijk niet aan de resolutie onttrekken. Op dit moment werkt het mee aan de Amerikaanse wapentransporten. Maar de boodschap van Schröder was duidelijk, en heeft de deelnemers aan de anti-oorlogsbeweging en de onafzienbare menigte bezorgde burgers in Europa en andere werelddelen een hart onder de riem gestoken.
Bush zal, ondanks de actuele moeilijkheden, de oorlog waar hij zo op aast er wel doorkrijgen. De kans dat er dingen gebeuren die de situatie doen kenteren lijkt klein. Maar ook als de oorlog helaas uitbreekt, blijven we ons ertegen verzetten. Jullie hebben geen alternatief, krijgen we te horen. Ja dat klopt. Wij 'hebben' geen alternatief. Een alternatief moet worden gemaakt en zolang degenen die daartegen zijn de touwtjes in handen hebben, komt het niet van de grond.
Er is echter ook iets wat ik met tegenzin moet toegeven. De anti-oorlogsbeweging toont zich niet sterk in de gedachtenvorming over hoe het anders kan. Vandaar dat ik zo gretig aansluiting heb gezocht bij de overwegigen omtrent 'onmiddellijke dreiging' en ‘preventieve actie' die De Hoop Scheffer aan de kamer heeft voorgelegd.
Als je zijn gedachtengang toepast op het dispuut over een aanval op Irak, ja of nee, blijkt dat resolutie 1441 essentiële vragen daarover onder de mat heeft geveegd. Want stel dat de wapeninspecties onvoldoende geruststellend resultaat opleveren, is dan daarmee de politieke wenselijkheid van een Amerikaanse aanval op Irak beklonken? En de juridische legitimatie en de morele rechtvaardiging? Ik meen te hebben aangetoond dat dat niet het geval is.
Wanneer De Hoop Scheffer zijn theorie in praktijk wil brengen moet hij betogen dat er een inhaalmanoeuvre gewenst is. De regering zou Kofi Annan hierover kunnen aanspreken of Duitsland als voorzitter van de Veiligheidsraad. En daarbij vooral ook aangedringen op een veel ruimere aandacht voor de opvattingen in de buurlanden van Irak over de voorgenomen aanval. Want het is een schande, dat zult u hoop ik toegeven, zoals er over wat er in de regio leeft wordt heengewalst. De buurlanden moeten, heet het, tegen de massavernietigingswapens van Saddam Hussein beschermd worden. Maar wie zit er in Syrië of Jordanië of Iran op bescherming tegen Saddam Hussein door middel van een oorlog te wachten? Regeringen en grote delen van de bevolking hebben minder schrik voor Saddam Hussein dan voor de grensoverschrijdende effecten van het krijgsgeweld en voor de toestanden na zijn val.
En als je de verontrusting over zijn machtsaspiraties in de
Arabische wereld vergelijkt met de afkeer van die van Amerika is er geen twijfel mogelijk over wat ver bovenaan staat.
Wat het juridische aspect betreft valt erop te wijzen dat de Raad zich aan het Handvest van de Verenigde Naties dient te houden, dat niet toestaat - als ik me vergis, corrigeert u me dan, - een land aan te vallen omdat het resoluties van de Veiligheidsraad niet uitvoert of omdat het wapens heeft of bezig is te verwerven waarmee het straks gevaarlijk uit de hoek dreigt te komen.
U zult opmerken dat Nederland zich geen kritische houding tegenover het machtsspel der groten veroorloven kan. Het is president Bush geweest die met zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de VN is heengedenderd over de kwesties van de proportionaliteit en de ligitmiteit van een aanval op Irak, over de opvattingen in de regio en de vraag wat er na de eventuele val van Saddam Hussein moet gebeuren. De tegenstanders van de oorlog in de Veiligheidsraad (en daarbuiten) hebben zich hierdoor in de hoek laten drukken. Het aanbevelen van een corrigerende beweging betekent, hoe diplomatiek ook ingekleed, een regelrechte aanval op de Amerikaanse politiek, en een kritische noot voor iedereen die Bush steunde of zich door hem heeft laten intimideren.
U merkt dat ik me genoopt voel met u mee te denken. Het zou niet verantwoord zijn als Nederland onbesuisd ging dwarsliggen. Je moet in de politiek, om welke keuzerichting het ook gaat, kansen en risico's goed in kaart brengen en tegen elkaar afwegen. Dit erkennen houdt niet in dat ik me gewonnen geef. Want is hiermee alles wat pleit voor een tegenbeweging tegen het fuikzwemmen dat de heersende machtspolitiek ons opdringt van tafel geveegd? Moet de rampspoed die deze teweeg brengt de mensheid tot het einde der tijden blijven teisteren? Of moeten we met z'n allen eerst in de grootst mogelijke ellende terechtkomen?
Het zal toch nodig zijn dat er in de politieke wereld mensen opstaan die hun nek durven uit te steken. Wij denken niet dat u morgen iemand zult zijn die daartoe overgaat. Maar als bij de burgers en onder de politici het gevoel groeit dat een omslag nodig is, zal dat niet zonder effect blijven. De uitspraken van Schröder en ook van iemand als Verhofstadt wijzen al in die richting.
Deze brief is al rijkelijk lang, maar ik wil er toch nog een suggestie aan toevoegen om het bovenstaande in een breder kader te plaatsen. De brief van De Hoop Scheffer geeft hiervoor een aanzet die te aantrekkelijk is om te laten liggen. Ik citeer opnieuw uit die brief:
'Het document volgt een omvattende benadering van veiligheid en legt uitdrukkelijk verband tussen de militaire en niet-militaire aspecten van veiligheid. In het hoofdstuk over internationale handel worden toe te juichen uitspraken over het belang van vrije markten en vrije handel gevolgd door een paragraaf over 'transitional safeguards' voor Amerikaanse sectoren zoals bijvoorbeeld de landbouw en de staalindustrie. De voordelen van vrijhandel hangen af van het afdwingen van 'fair trade practices', zo wordt gesteld. ' These safeguards help ensure that the benefits of free trade do not come to the expense of American workers'. Dat laatste klinkt als een ongewenst voorbehoud, d.w.z. dat de beleden vrijhandelsprincipese op een gegeven moment (bijvoorbeeld om binnenlandse politieke motieven) terzijde zouden kunnen worden geschoven.'
De minister bespreekt in deze passage de mogelijke tegenstelling tussen het beginsel van de vrijhandel en dat van de 'fair trade'. Als zo'n tegenstelling zich ten nadele de VS voordoet, moeten wij, zegt het besproken document, de eisen van de 'fair trade' laten prevaleren.
De minister noemt dit een ongewenst voorbehoud. Maar is het niet zo, dat de criteria van 'fair trade' inderdaad voorrang verdienen op het principe van de vrijhandel en dat de fout zit in het hanteren van de voorrang in dienst van nationale eigenbelangen, of zelfs van pure privébelangen die zich van politieke beschermheren hebben voorzien?
Als dit zo is - ik hoor graag of u het hiermee eens bent - , hoort daar dan niet een soortgelijke aanbeveling bij als eerder in de brief werd verbonden aan de bespreking van het concept van de 'pre-emptive action'?
U begrijpt dat ik daar opnieuw mijn aansporing bovenop zet: Nederland dient te bevorderen dat er in relevante fora zoals de VN en de WTO gewerkt wordt aan het ontwikkelen van bindende spelregels omtrent de toepassing van 'safeguards' in de internationale handel en het internationale kapitaalverkeer. Zodat daar niet langer mee gewinkeld wordt op een manier die betekent dat de sterken hun belangen doordrukken ten koste van de zwakken.
Vergeef me dat ik zo uitvoerig uw aandacht heb gevraagd. Ik hoop dat wat ik naar voren heb gebracht u stof tot nadenken zal geven, en u tot een reactie zal aanzetten.
Met een vriendelijke groet,
Clemens Raming
mede namens
Simon van Dreumel
Frans Spiering
en andere bezorgde burgers
 E-Mail: bezorgdeburgers@gmx.net
|
| aanvullingen | | |
