Alternatieve economie: een brief uit Brazilië
Camilo Ramada - 06.09.2002 10:57
In Zuid-Amerika wordt onder crisisopmstandigheden in diverse vormen gewerkt aan alternatieven voor kapitalisme. In de volgende brief vertelt Camilo Ramada, lid van Stichting Strohalm, over zijn werk in Porto Alegre, Brazilië ...
Beste allemaal,
Bij deze een brief uit een ver Brazilie, en wel helemaal uit het Zuiden, uit een steeds warmer wordend Porto Alegre.
Ja, de winter loopt hier op zijn einde en de temperatuur begint te stijgen. In tegenstelling tot bij jullie, waar, laat ik het er maar even inwrijven, de zomer nu toch echt afgelopen zal zijn, en jullie je mogen opmaken voor een nieuwe winter.
Misschien is dat wel een metafoor voor allerlei sociale en economische ontwikkelingen. Terwijl in Europa nu toch echt de betonrot in het kapitalisme grote scheuren begint te maken, zijn er hier in Porto Alegre hele spannende ontwikkelingen te zien, waarbij mensen, organisaties, en ook overheden, op zoek zijn naar nieuwe wegen om de maatschappij, de economie en de politiek in te richten..
De gemeenteraad hier in de stad Porto Alegre, maar ook in veel andere steden en dorpen in deze deelstaat, en zelfs het bestuur van de deelstaat zélf, zijn gemiddeld zo´n tien jaar in handen van de Partido dos Trabalhadores, zeg maar de Arbeiderspartij. Deze partij, een samenvoegsel van zo´n acht politieke stromingen, varierend van radikaal links tot sociaal bewogen religieus, heeft in die tijd, in tegenstelling tot in veel andere landen, de gemeenschap niet alleen de ruimte gegund om zich sociaal te organiseren, maar daar zelfs aan bijgedragen door het ondersteunen van communicatie, aanspreekpunten bij de overheid, en ook wel subsidies.
Het lijkt hier dan ook wel de Europese jaren ´60 en ´70 met overal alternatieve en vernieuwende initiatieven, discussies en bewegingen. Alleen: het is het jaar 2002, en deze ontwikkelingen vinden plaats midden in een steeds cynischer wordend mondiaal kapitalisme.
Één van de interessante ontwikkelingen hier, is de ´Solidaire Economie´. Dat is een parapluterm voor allerlei ondernemingen, zoals cooperaties, netwerken van kleine zelfstandige ondernemingen, biologische producenten, buurtinitiatieven waar op een menselijke maat wordt geproduceerd, gezamenlijke inkoopcentrale´s, vakbonden etc.
Op allerlei manieren zoekt men naar wegen om de economie een socialer en duurzamer karakter te geven, daarbij gesteund door een zeer betrokken deel van de intelligentsia, waar echt heel interessante publicaties verschijnen, zoals kortgeleden een samenvoeging van het Gramsciaanse materialisme met de Gaia-theorien waarin een meer op vrouwelijke energie gerichte ecologische en economische duurzaamheid wordt gezocht. Ok, ok, dat is inderdaad eens stukje persoonlijke voorkeur.
Met dit bruisende geheel van onderling vaak volstrekt niet coherente ontwikkelingen kwam Strohalm nu bijna drie jaar geleden in contact, toen ik in november 1999 in Buenos Aires een congres van de Trueque-beweging bijwoonde.
Deze beweging, waar we toen al jaren als adviseurs bij betrokken waren, begon in 1995 met het uitgeven van eigen briefjes waarmee op buurtniveau met elkaar gehandeld kon worden. Al snel begonnen buurten ook met elkaar te handelen, en na wat aandacht van de pers ontstond er al snel een chaordisch netwerk van verschillende niveau´s, waarbij sommige buurten en regio´s hun Clubes del Trueque samenvoegden tot grotere gehelen, sommigen volstrekt autonomoom bleven, sommigen elkaar wél en anderen elkaar niet vertrouwden, maar waarin vooral werd gehándeld: een opleving aan de basis midden in een nationale crisis!
Ondertussen zijn we jaren verder, is Argentinië volstrekt bankroet, en heeft de Trueque volgens BCC-World nu zo´n 7 miljoen deelnemers. Salon-anarchisten kunnen nu gaan roepen dat dat allemaal geen sociaal betrokken mensen zijn, dat de Trueque alleen maar werkt omdat er een nationale crisis is, dat dit een kleinburgerlijk-kapitalistisch initiatief is, en dat kan nog waar zijn ook, maar wat in Argentinië is gebeurd -en in de meeste andere landen níet- is dat het volk zich het mysterie van de gelduitgifte heeft eigengemaakt, en dat is uit revolutionair oogpunt een indrukwekkende ontwikkeling.
Iedereen weet dat vandaag de dag, de meest uitbuitende structuur de geldstructuur is, en precies zoals Marx (voor de liefhebbers) zo´n 150 jaar geleden voorspelde heeft het financiele kapitaal na een machtsstrijd in de jaren ´70 en ´80, zeg maar onder Thatcher en Reagan, definitief de macht overgenomen van het productieve kapitaal. Waar eerst kracht, toen land, en toen machines de basis waren van de menselijke en ecologische uitbuiting, is dat nú geld.
Daar waar in de tijd van het kolonialisme een fysieke macht aanwezig moest zijn om landen te dwingen hun grondstoffen in te leveren, is er nu een volstrekt anonieme en schijnbaar geweldloze structuur, het internationaal monetair systeem, dat met zijn eindeloze rentebetalingen landen vrijwillig doet kiezen om niet alleen hun grondstoffen maar ook de grond zélf, én de fabrieken die daarop staan, én de mensen die daarop wonen, én alle bijbehorende planten en dieren, aan het Noorden te verkópen, om het daarmee verdiende geld weer bij datzelfde Noorden als aflossing in te leveren.
Waar vroeger het proletariaat door volstrekt inhumane levensomstandigheden werd gedwongen zichzelf aan machines te kluisteren, wordt hetzelfde truukje nu veel hygienischer gefixt door de eindeloze aflossingen op de hypotheek.
Wie durft dan nog te zeggen dat de mens geen vooruitgang kent? Jammer genoeg dat dit zeer efficiente en schijnbaar pijnloze uitbuitingsmechanisme aan de randen allerlei nare bijverschijnselen met zich meebrengt: een overgrote meerderheid van de mensheid wiens energie gericht is op de accumulatie in het centrum, of die, als die energie niet nodig is, nauwlijks verdere mogelijheden heeft om aan de ontwikkeling van zichzelf te werken. Mensen die als ratten om de restjes mogen vechten, volstrekt verrotte morale structuren, en een Moeder Aarde die bloedend en stinkend in de goot ligt.
Één van de meest paradoxale aspecten van dit geldsysteem, is dat de mensen die niet meer nodig zijn werkloos langs de kant blijven in staan. In plaats van dat ze, dolblij dat ze niet meer in de machine hoeven mee te draaien, aan hun eigen ontwikkeling gaan werken. Dat komt, omdat in een complexe maatschappij als de onze, we nu eenmaal een abstract ruilmiddel nodig hebben om onze ruilrelaties te bemiddelen. Directe ruil is al lang onmogelijk, dat zou betekenen dat je ´s morgens het perron zou moeten boenen zodat je met de trein meekan.
Dus we moeten wat het geldsysteem betreft twee conclusies trekken: enerzijds buit het ons enorm uit, anderzijds weten we niet meer hoe we zónder moeten. Wat mij betreft is er maar één oplossing: op zoek gaan naar nieuwe geldvormen, die ons enerzijds loskoppelen van die uitbuiting en ons tegelijkertijd een nieuwe, de-centrale, democratische en niet accumulerende ruil-structuur bieden.
En dat is waar Strohalm aan werkt. In Nederland, door eerst LETSystemen nu Lokale Kapitaals Circuits te bouwen. Maar dus ook in andere landen, zoals in Polen, de Verenigde Staten, Oost Timor, en via ondergetekende dus hier in Brazilie, en ook in Uruguay en Argentinie.
Op dat congres in Argenitinie kwam ik namelijk aan de praat met iemand uit Porto Allegre die daar voor de regering van de deelstaat aan de solidaire economie werkte. Hij nodigde ons het jaar daarop uit voor een conferentie hier, in deze deelstaat, en dat was de eerste keer dat wij Strohalmers door een regering werden uitgenodigd. Meestal stonden wij toch aan de andere kant?
Op die conferenties leerden we veel interessante bewegingen kennen, zoals de beweging van Landloze Boeren, de MST, die ironisch gezien helemaal niet landloos zijn, omdat ze juist land bezetten, en dat vaak na een jarenlange strijd uiteindelijk op allerlei juridische gronden krijgen toegewezen.
Ook maakten we kennis met mensen uit het Noordoosten van Brazilie, die met hun BancoPalmas in een arme wijk in Fortaleza niet alleen microcrediet geven, maar ook een lokale credit-card in het leven hebben geroepen om ook de consumptie in de wijk te stimuleren.
Wat ons al snel duidelijk werd was dat de grote behoefte hier, vanwege de dramatische economische, politieke en sociale ontwikkelingen, had geleid tot een super-gemotiveerde en goed georganiseerde sociale beweging. Wij wisten dat wij aan die beweging iets zeer substantieels konden bijdragen: de door ons ontwikkelde monetaire methoden die hier tot dan toe nog volstrekt onbekend waren.
Om jullie nu het hele reilen en zeilen van onze stiching te besparen, zal ik jullie gelijk verklappen waar we hier aan werken:
Op dit moment werken we met BancoPalmas samen aan een stevige lokale munteenheid, waarvan er eind van het jaar zo´n 50.000 in omloop zullen komen, met een totale waarde van zo´n 20.000 euro.
Met de MST werken we aan een interne munt voor hun beweging, die hier in de regio van start zal gaan, maar die bij succes in het hele land gekopieerd kan worden. Stel je eens voor als het hun lukt om al het geld dat nu tussen al hun cooperatieve landerijen circuleert te vervangen door een intern verrekeningssysteem! Dan kunnen ze dat geld vrijmaken om kapitaalsgoederen op de kapitalistische markt te kopen en die dus in hun beweging te betrekken. Later zullen ze ook eigen geld kunnen baseren op hun productieve vermogen en dus net zo veel eigen geld in omloop kunnen brengen als ze nodig hebben om hun productie te optimaliseren. En dat zonder enige rente-last!
Daarnaast werken we aan verschillende verrekeningsnetwerken voor onafhankelijke bedrijven, waardoor die bedrijven onderling van dezelfde financiele structuur gebruik kunnen maken als die multinationals vandaag de dag intern hebben.
Kortom, zowel in Nederland als in andere landen werken we hard aan het ons toe-eigenen van de macht over de gelduitgifte. En we weten dat onze geldsystemen in theorie efficienter zijn dan het kapitalisme, omdat we geen rente hoeven af te dragen en dus alle waarde kunnen terugleggen bij de gebruiker. Tegelijkertijd betekent dat het einde van de groeidwang wat een enorme verbetering is op het gebied van duurzaamheid.
Goed nieuws dus vanuit een zonnig Porto Alegre, en niet alleen vanwege het weer!
Groeten,
Camilo Ramada
|
