Bijgewerkt 10.02.2002
Veel Vrijplaatsen worden momenteel in hun bestaan bedreigd. 5 februari is de Arnhemse Vrijplaats het Katshuis ontruimd. De eveneens bedreigde Vrijplaats Koppenhinksteeg hield op zaterdag 9 februari een demonstratie.

Zaterdag 9 februari vond in Leiden een demonstratie plaats voor behoud van de 33 jaar oude Vrijplaats Koppenhinksteeg (zie foto). Hoewel het in de uren voorafgaande aan de demonstratie pijpenstelen regende verzamelden zich toch zo´n 300 Vrijplaats-symphatisanten en gingen zij de straat op in een kleurijk en muzikale optocht door hartje stad.
Vrijplaats Koppenhinksteeg is gehuisvest in een grotendeels gekraakt gebouwencomplex dat eigendom is van de gemeente Leiden en woonstichting Portaal. Vrijplaats Koppenhinksteeg herbergt onder andere de anti-rascisme organisatie Fabel van de Illegaal, onafhankelijk cultureel centrum Bar en Boos, een sportschool en enkele projecten van het Eurodusniecollectief waaronder de Weggeefwinkel. De gemeente wil de Vrijplaats sluiten en de panden verbouwen tot bedrijfsruimten, een winkel en luxe appartementen. Ondanks talloze steunbetuigingen van maatschappelijke groeperingen en stadsbewoners blijft de gemeente hardnekkig vasthouden aan haar plan een financieel slaatje te slaan uit de renovatie en verkoop van de panden.
De Vrijplaatsorganisaties laten zich echter niet uit het veld slaan. Samen met de 500 leden tellende vereniging Vrienden Vrijplaats Koppenhinksteeg zetten zij alles op alles om de Vrijplaats voor de stad te behouden.

Soortgelijke ontwikkelingen zien we ook elders in het land. In Amsterdam staan bijvoorbeeld Vrijplaatsen als het Fort van Sjakoo (foto) en het Latijns Amerika Centrum onder grote druk hun activiteiten te staken. Gemeenten en geprivatiseerde woonstichtingen zijn momenteel bezig de huurprijzen van hun onroerend goed naar een marktconform niveau te brengen. Dit betekent dat de huurprijzen worden bepaald door wat de gek er voor geeft. En aangezien de vraag naar winkel- en bedrijfsruimten in het centrum van Amsterdam groot is, zijn de door de woonstichting aangekondigde huurverhogingen veelal extreem. Zo werd het Fort van Sjakoo geconfronteerd met een huurverhoging van 900 procent. Bij het Latijns Amerika Centrum bleef de huurverhoging ´beperkt´ tot 200 procent. De organisaties zeggen dergelijjke huurverhogingen niet te kunnen betalen.

De werking van de markt is overigens geen exclusief randstedelijk verschijnsel. De Arnhemse Vrijplaats het Katshuis werd in 1980 gekraakt. Het was toen door de eigenaar grotendeels uitgesloopt en de bewoners knapten het pand op. Het Katshuis gaf de afgelopen jaren onderdak aan initiatieven zoals Amnesty International, Stadsradio, de Vereniging van Dienstweigeraars en een Kraakspreekuur. Zo vervulde het Katshuis een unieke functie voor de stad. Pogingen het pand te legaliseren mislukten en Vrijplaats het Katshuis staat nu op het punt plaats te maken voor een discotheek en appartementen.
Het Katshuis is dinsdag 5 februari ontruimd. De negen personen die zich in het pand hadden vastgeketend, zijn na een kort verblijf in het poltiebureau weer op vrije voeten. Luister naar een audioverslag en lees het verslag van in de Gelderlander.

In Nederland wordt steeds meer onroerend goed door de overheid afgestoten en (niet commerciele) woningbouwverenigingen worden geprivatiseerd. Hierdoor komen grote delen van wooncentra in handen van projectontwikkelaars terrecht die logischerwijs niet geinteresseerd zijn in de maatschappelijke functie van hun bezit, maar des te meer in het rendement dat hun investering oplevert. En Vrijplaatsen leveren nu eenmaal lang niet zoveel op als rijke huurders van woningen, winkel- en bedrijfsruimten.

De afgelopen twintig jaar zijn door deze ontwikkeling al veel unieke Vrijplaatsen in het land verdwenen zoals de Kalenderpanden. Maar er zijn initiatieven die het tij proberen te keren. In Utrecht werd het al twintig jaar lang gekraakte ACU onlangs door de bewoners aangekocht. In Arnhem gebeurde hetzelfde met het eveneens lange tijd gekraakte Hotel Bosch (zie foto). De Leidse Vrijplaats Koppenhinskteeg wil bijdragen aan de renovatie van de panden en deze voor een ?maatschappelijk vergoeding? van de gemeente huren. De Amsterdamse Vrije Ruimte zoekt een oplossing in het ontwikkelen van beleidsvoorstellen die de gemeente weer de middelen in handen geven om een plek voor Vrijplaatsen en - de meer op kunst georienteerde - Broedplaatsen in de stad te kunnen reserveren. Eric Duivenvoorden en De Vrije Ruimte schreven onlangs het artikel: "Wie bevrijdt Amsterdam? dat een scherpe analyse geeft over de situatie rond Vrijplaatsen en de effecten van ´vrije´ marktwerking en bijbehorende grondpolitiek in de hoofdstad.

Anderen houden het op het telkens kraken van nieuwe Vrijplaatsen en wijzen onderhandelen met de overheid en huiseigenaren resoluut af. Zoals de mensen van het bedreigde Amsterdamse infocafe aan de Vijzelstraat 5. Zij bereiden zich inmiddels voor op een naderende ontruiming. Ze zijn niet van plan een Vrijplaats vrijwillig op te geven en hebben acties aangekondigd.

Meer lezen? Het Eurodusnie collectief bracht onlangs een speciale Stadskrant uit met als thema ´Vrijplaatsen en de strijd tegen het oprukkend beton´.