|
|  |
Over nationalisme en waarom het altijd gevaarlijk is.
g - 13.09.2011 16:23
Over het concept nationalisme en bedenkingen over links-nationalisme.
Nationalisme komt voort uit het idee van de natiestaat, dat wil zeggen dat men gelooft in het bestaan van een volk, met een gedeelde taal en cultuur, dat gekoppeld wordt aan een bepaald stuk grond (waaraan het volk historisch gelinkt wordt). Binnen de grenzen van deze grond zou het volk een eigen soevereine staat moeten krijgen, de natiestaat.
Dit geloof gaat voorbij aan de (historische) werkelijkheid. Zo is de gemeenschappelijke taal in veel gevallen een geconstrueerde taal; een bepaalde variant (ook wel ‘dialect’ of ‘regiolect’ genoemd) die op een bepaald moment meer macht had dan andere varianten wordt verheven boven die anderen als gemeenschappelijke standaardtaal. Nederlands en Duits zijn hiervan een goed voorbeeld. Nederlands en Duits vormden vroeger één dialectcontinuüm, d.w.z. dat er binnen een bepaald gebied (dat niet binnen strikte grenzen ligt) een heel aantal varianten zijn van een taal, waarbij varianten die naast elkaar liggen, elkaar verstaan, maar verderaf gelegen varianten niet meer. Zo zullen variant ‘a’ en ‘b’ elkaar erg goed verstaan, ‘b’ en ‘c’ ook,’a’ en ‘c’ ook behoorlijk, maar ‘a’ en ‘g’ niet meer (om het concreet te maken: West-Vlamingen en Oost-Vlamingen verstonden elkaar, West-Vlamingen en Limburgers waarschijnlijk ook, Limburgers en de “Duitse” variant ernaast ook, maar West-Vlamingen en Duitsers niet meer). Nu was er een bepaald moment in de geschiedenis dat dit dialectcontinuüm geografisch verdeeld was onder verschillende politieke machten, laat ons voor de gemakkelijkheid een loopje nemen met de geschiedenis en deze “Duitsland” en “Nederland” noemen (Duitsland was eigenlijk verdeeld in veel meer varianten). Binnen deze politieke machten sprak de elite een andere variant (in Nederland bv. het Amsterdams, in Duitsland het Berlijns ), welke zij beiden apart verheven tot de standaardtaal. Dus dat dialectcontinuüm, vroeger in zekere zin één, viel nu uiteen in twee gebieden met een andere standaardvariant, met daarbinnen nog een hele hoop andere varianten (‘dialecten’). Deze standaardvarianten beïnvloedden op hun beurt weer deze dialecten, waardoor Nederlands en Duits nu effectief twee verschillende, onderling niet verstaanbare talen geworden zijn. Maar deze talen zijn dus geconstrueerd door elites, niet natuurlijk historisch gegroeid (dus er is geen sprake van twee historisch verschillende volken “Nederlanders” en “Duitsers”).
Ook het idee van het hebben van slechts één taal strookt niet met de realiteit. Uiteraard zijn er mensen die eentalig zijn, misschien zelfs hele volken, maar deze zijn eerder uitzondering dan regel. Kijk naar onszelf, de kans dat ge naast Nederlands ook Engels en Frans kunt tot op een zekere hoogte, is groter dan dat ge alleen Nederlands spreekt. “Dat komt door de globalisering en is een recent fenomeen”, zout ge kunnen zeggen. Maar als ge kijkt naar een gebied als Afrika, ziet ge daar voor/bij de komst van de kolonisator zeer vaak meer dan één taal gesproken werd. Naast de eigen taal (of vaker: variant binnen een dialectcontinuüm) sprak men een (of meerdere) taal die gebruikt werd voor handel etc., waar men zich even goed mee kon identificeren als de moedertaal. Of men identificeerde zich helemaal niet met de moedertaal en wel met een andere. Talen (en culturen) hebben elkaar waarschijnlijk reeds sinds het moment dat er taal gesproken werd, beïnvloedt. Denk maar aan de hoeveelheid Frans in de dialecten van Vlaanderen, met als beste voorbeeld het Brussels. Nationalisten hebben de neiging hun volk als een homogene afgebakende eenheid te zien, naast andere vergelijkbare eenheden. Niets is echter minder waar; taal en cultuur zijn constant in verandering (denk maar aan het eeuwige fenomeen “jongerentaal”), zowel door interne factoren als door externe invloeden.
Ook volken bestaan an sich niet echt. Een linguistische antropoloog wiens naam me nu ontsnapt (daar gaat mijn wetenschappelijke onderbouw voor dit stuk) sprak van een imagined community; mensen verbeelden zich het bestaan van een groep met een gedeeld taal en cultuur die een volk zou zijn. Door het fenomeen nationalisme en de bijkomende identificatie met dat bepaald volk, wordt het echter weer een tastbare realiteit. Waren er dan volken voor de opkomst van het nationalisme? Waarschijnlijk (we kunnen nooit met zekerheid over de geschiedenis spreken) ergens tussen “ja” en “neen”. Er zullen wel groepen bestaan hebben die een taal deelden en ook grotendeels een cultuur (wat is dat, een cultuur?), maar deze waren en zijn lang niet zo afgebakend als nationalisten het willen voorstellen. Verschillende culturele gebieden beïnvloedden elkaar constant, waardoor er nergens een vaste lijn te trekken valt tussen verschillende volken of cultuur. Weer kunnen we van een soort continuüm spreken; tussen mensen uit Europa en mensen uit Oost-Azië bestaan ongetwijfeld verschillen, maar tussen Europeanen onderling ook. Wat zijn de gelijkenissen en verschillen tussen Vlamingen, Walen, Nederlanders, Fransen, Spanjaarden, Italianen etc.? Moeilijk he. De verschillen die we bedenken zijn meestal miniem, en vaak ook nog eens stereotiepen; veralgemeningen over een hele bevolkingsgroep waarbij we lijken te vergeten dat die groepen uit individuen bestaan. Individuen die elk de keuzemogelijkheid hebben om af te wijken van de veronderstelde norm die ons zo verschillend van andere volken zou maken. Vaak zijn er binnen zogenaamde volken evenveel verschillen als tussen verondersteld verschillende volken. Kijk naar onszelf, de anarchisten; in hoeverre delen wij een cultuur die nu gedeeld wordt door de meerderheid? En denk eens aan de enorme culturele verschillen tussen een arbeider, een intellectueel uit de middenklasse en een schatrijke manager. Nationalisme is vooral gebaseerd op assumpties die eigenlijk nergens op slaan. Bovendien leidt het de aandacht af van deze klassenverschillen en focust het op de verschillen met andere volken. Doordat men “vijandigheid” deelt tegenover een ander volk en gezamenlijk trots is op de gedeelde taal en de veronderstelde gedeelde cultuur, wordt de klassenstrijd omgezet in een volkenstrijd.
Nu zijn er ook zogenaamd linkse vormen van nationalisme; varianten die best wel ok zouden zijn, zoals het Baskisch, Noord-Iers of Catalaans nationalisme. Ik vind nationalisme altijd gevaarlijk, òòk deze linkse varianten. Hiermee wil ik niet beweren dat deze bevrijdingsstrijden niet oprecht links zijn, maar dat denken vanuit een volkenlogica altijd een risico inhoudt. Indien een terechte strijd tegen onderdrukking van een taal bestreden wordt vanuit een nationalistisch perspectief, komt men steeds in een riskant vaarwater. Want hierbij verandert de logica van een tegenstelling en strijd tussen de onderdrukte en de onderdrukker in een logica van wij, het ene volk, tegen zij, het andere volk. Hierbij is er een, volgens mij zeer grote, kans dat men àlle leden van het andere “volk” als vijanden gaat bezien, niet enkel het onderdrukkende deel. Ook bestaat het risico dat, eens de strijd tegen de ongelijkheid gewonnen is , men blijft denken vanuit een wij versus zij logica. Neem nu de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Vlaams was een taal die in de beginjaren van de Belgische staat minderwaardig was tegenover het Frans van de bourgeoisie, en hiertegen kwam een logische en zeer terechte verzetsbeweging, die opkwam voor de rechten van het Vlaams. Eens de wettelijke gelijkwaardigheid tussen het Vlaams en het Frans binnengehaald werd, zoudt ge denken dat het nationalisme ook wel vanzelf weer zou verdwijnen, wegens niet meer relevant. Maar neen, het nationalisme bleef en er groeide ook een Vlaamse bourgeois (of misschien eerder: de bourgeois nam het Vlaams over), die nu zijn belangen evenzeer probeert te verdedigen tegen de Waalse vijand. Indien de gelijkwaardigheidsstrijd echter gevoerd zou zijn vanuit een logica van onderdrukten versus onderdrukkers, zou de vijandigheid tussen Vlamingen en Franstaligen (waarvan een deel onderdrukkers waren) vanzelf verdwenen zijn.
Als een taal onderdrukt wordt door een andere groep, is het wel logisch dat ge u gaat identificeren met uw mede-onderdrukten die dezelfde taal als gij spreken, maar dat maakt het niet minder gevaarlijk of meer ok. Net zoals omgekeerd racisme door zwarten die al jaren door bepaalde blanken worden onderdrukt, of omgekeerd seksisme door vrouwen die nu alle mannen haten. Het is allemaal begrijpelijk, maar dat maakt het niet ok.
|
| Read more about: anti-fascisme / racisme europa | | supplements | | | taal en voedsel | v - 13.09.2011 23:39
Je analyse gaat goed naar mijns inziens, en ik wil het graag aanscherpen met enkele toevoegingen.
Op de eerste plaats: Vlaams is (nog) geen taal. Het is een verzamelterm voor meerdere talen; een containerterm dus.
Daarnaast: Nederlands is naar mijn weten in feite het tegenovergestelde: het is een gestandaardiseerde taal, wat vooral uit "Hilversum" komt (als medialand en is dus niet hetzelfde als het Hilversums!).
Diezelfde ontwikkeling zie je nu ook in Vlaanderen en Baskenland. In de laatste zijn er nog altijd 3 Baskische talen, maar die worden meer en meer tot een taal gemaakt, vooral dankzij gebruik van nationale media. In Vlaanderen zie je hetzelfde gebeuren, met t.v. en het Vlaamse "wij-zijn-een-natie-nationalisme".
Daarnaast geeft nationalisme hoeft niet alleen met taal te maken te hebben, maar ook bijvoorbeeld met voedsel ;-) Eten dat in een bepaalde streek wordt gegeten, en niet in de andere. Mensen die anders eten, zijn dus "buitenlanders".
Tot slot: Nationalisms van Peter Alter is een goed boek voor historie van nationalisme en was verplichte literatuur toen ik politicologie op de UvA studeerde.
Los van dit alles is de betekenis van "natie" anders in Nederland dan in de VS bijvoorbeeld. Ook interessant om eens te bestuderen.
| |
| supplements | |
