|
|  |
Gasconflict Rusland-Oekraine
Bas van der Plas - 05.01.2009 15:39
Een nieuw gasconflict tussen Rusland en Oekraine gaat feitelijk over veel meer: de belangen van Julia Timosjenko, Joesjtsjenko's flirt met de NAVO, Poetin's waarschuwing aan Europa...
In een reactie op de halsstarrige houding van Oekraïne in de onderhandelingen over de gasprijs voor het jaar 2009 heeft het Russische staatsbedrijf Gazprom de prijs die het bedrijf aan Oekraïne vraagt voor aardgas nog eens verhoogd. Daarmee is het conflict tussen de partijen over de gasprijs weer verhard en terug naar af. Maar dat is niet het enige conflict dat Oekraïne teistert. Ook tussen president en regering botert het niet. De oranje coalitiepartners Joesjtsjenko en Timosjenko zijn elkaars tegenstanders geworden. Feitelijk gaat het gasconflict over veel meer: de belangen van Julia Timosjenko, Joesjtsjenko's flirt met de NAVO, Poetin's waarschuwing aan Europa...
door Bas van der Plas/INSUDOK
Gazprom, het gasbedrijf in handen van de Russische overheid en daarmee belangrijkste troef en inkomstenbron van de regeringsoligarchie, vroeg eerder 418 dollar per duizend kubieke meter gas. Op zondag 4 januari 2009 werd dat verhoogd naar 450 dollar. Het Oekraïense staatsgasbedrijf Naftogaz beschuldigde Gazprom ervan helemaal geen oplossing te zoeken voor het langdurige prijsgeschil en beloofde de prijs die Rusland moet betalen voor het gebruik van het Oekraïense gasleidingstelsel navenant aan te passen.
Vorig jaar betaalde Oekraïne nog 179,50 dollar. Toen Oekraïne weigerde om voor dit jaar 250 dollar per duizend kubieke meter te betalen liepen de onderhandelingen vast. Rusland zegt bovendien nog een flink bedrag aan achterstallige energiebetalingen van Oekraïne tegoed te hebben en dreigde om die reden om precies middernacht in de nacht van oud op nieuw de gasleveranties aan het land stop te zetten. Oekraïne heeft beloofd geen gas af te tappen dat is bestemd voor landen in het westen, maar onder andere Hongarije en Polen meldden een duidelijke afname van de gasdruk in de pijpleidingen die die landen bevoorraden. Gazpromwoordvoerder Igor Voloboejev zegt dat de kraan om 10.00 uur ’s ochtends was dichtgedraaid, een proces dat zo'n twintig minuten in beslag neemt. Een woordvoerder van het Oekraïense gasbedrijf Naftogaz bevestigde dat de gastoevoer geleidelijk afnam. Gazprom levert een kwart van het gas dat de lidstaten van de Europese Unie verbruiken. Het grootste deel van dat gas wordt via Oekraïense pijpleidingen naar het Westen vervoerd. De Russische monopolist beloofde eerder zijn best te doen de doorvoer van gas naar Europa buiten het conflict te houden, maar dat lijkt te mislukken. De gascrisis van januari 2006 dreigt zich nu te herhalen. Omdat Gazprom toen de gastoevoer naar Oekraïne volledig afsloot ontstonden in Europa tekorten. EU-voorzitter Frankrijk vroeg de beide landen nog dringend hun verplichtingen jegens de lidstaten van de EU na te komen. De Oekraïense president Viktor Joesjtsjenko en premier Julia Timosjenko zeiden in een gezamenlijke verklaring te zullen zorgen dat de toevoer naar Europa ongehinderd zal doorgaan. Naftogaz-directeur Oleh Doebina zei dat Oekraïne voldoende aardgas heeft tot begin april.
Politieke verdeeldheid
De impasse weerspiegelt niet alleen de diepe politieke verdeeldheid tussen Moskou en Kiev, maar ook die tussen president en regering van Oekraïne zelf. Joesjtsjenko wekte de woede van het Kremlin door zijn pogingen de banden met West-Europa aan te halen en zijn steun voor Georgië in het conflict met Rusland van augustus. De situatie wordt verder bemoeilijkt door de geschillen binnen de Oekraïense politieke leiding. De bittere rivalen Joesjtsjenko en Timosjenko, eens innige partnerts in de zogeheten oranje coalitie, zijn het oneens over het aardgasbeleid en de betrekkingen met Rusland. Viktor Joesjtsenko lijkt nu vooral de kant van de Oekraiense nationalisten, vooral in het westen van het land, te kiezen, terwijl Julia Timosjenko in haar opportunisme en begerigheid naar macht de kant van de Russischgezinde Janoekovitsj gekozen lijkt te hebben. Nog steeds is de dreiging aanwezig van een scheuring in het tot op het bot verdeeld Oekraïne. Oekraïne is het onderwerp geworden van grote rivaliteit tussen Rusland aan de ene kant en de EU en de VS aan de andere zijde. Beide kampen deden hun invloed gelden in de campagnes voor de presidentsverkiezingen in Oekraïne en steunden ongegeneerd hun respectievelijke favoriet: Rusland steunde Janoekovitsj en de westerse wereld Joesjtsjenko. Beide kampen benadrukten daarmee hun economische en geopolitieke belangen.
Gazprom zegt dat Naftogaz een schuld van 1,5 miljard euro moet voldoen. Naftogaz zegt de in Zwitserland gevestigde tussenhandelaar Rosukrenergo 1,07 miljoen euro te hebben betaald. Volgens Naftogaz is de schuld aan Gazprom daarmee vereffend, maar Gazprom bestrijdt dat en zegt geen geld van Rosukrenergo te hebben ontvangen. Rosukrenergo is voor de helft eigendom van Gazprom, dat zegt ook nog 429 miljoen euro van Naftogaz aan niet betaalde boetes tegoed te hebben.
Tegengestelde verklaringen
Vanuit de Europese Unie is er bij Rusland en Oekraïne op aangedrongen om de onderhandelingen over gasleveranties te hervatten en zo te voorkomen dat de leveranties aan Europa via de Oekraïense pijpleidingen ook in gevaar komen. De regering van de Tsjechische Republiek, sinds 1 januari 2009 voorzitter van de EU, vroeg Rusland en Oekraïne om 'een snelle afloop van het conflict' . Zowel Rusland als Oekraïne verklaarden dat de gasleveranties aan Europa niet te lijden zullen hebben van hun conflict. Een woordvoerder van Gazprom deelde mee dat er gewoonlijk dagelijks 390 miljoen kubieke meter gas vanuit Rusland naar Oekraïne gaat, waarvan 300 miljoen bestemd is voor doorvoer naar Europa. “Vanaf 1 januari is dat nog 300 miljoen kubieke meter. We gaan door met Europa van gas te voorzien”. Volgens Gazprom zou er ook via andere pijpleidingen (bijvoorbeeld via Wit-Rusland) meer gas naar Europa worden gepompt.
Uit een tegengestelde verklaring van de Russische regering bij monde van Viktor Zoebkov, zowel voorzitter van Gazprom als eerste plaatsvervangend premier van Rusland, zou het conflict tussen Rusland en Oekraïne ook de leveranties aan Europa in gevaar kunnen brengen. “Het is niet uit te sluiten dat gezien de houding van Oekraïense zijde en sommige van haar acties dit kan leiden tot onderbrekingen in de stabiliteit van gasleveranties aan Europa”. (Overigens geeft de dubbelfunctie van Zoebkov hier ook heel duidelijk het oligarchenkarakter van de huidige Russische regering weer).
Aleksej Miller, een ander topfiguur van Gazprom, kwam zelfs met een verklaring dat Kiev bewust het conflict met Rusland opzocht als verborgen agenda van 'bepaalde politieke krachten in dat land'. Het is duidelijk dat met die 'bepaalde politieke krachten' de partij van Joesjtsjenko bedoeld wordt, die misschien met het gasconflict de interne politieke problemen in Kiev kunnen camoufleren.
De Russische premier Poetin, nog altijd de machtigste figuur in het land, heeft gewaarschuwd voor 'zeer ernstige consequenties' voor Oekraïne als gevolg van het conflict, zowel in haar verhouding met Rusland als met de Europese Unie. Hij gaf aan dat Oekraïne al in een lastig economisch parket zit. Inderdaad werd de Oekraiense economie in oktober 2008 gesteund door een spoedlening van 16,4 miljard dollar van het IMF. De Oekraiense exporten waren sterk gedaald en ook de Hrivna, de munteenheid van het land was fors in waarde gezakt. Maar volgens Poetin had het niet betalen van de openstaande gasrekeningen ook te maken met 'een clanoorlog' in Oekraïne, waarmee hij deelde op de ruzies tussen Joesjtsjenko en Timosjenko.
De belangen van Julia Timosjenko...
RosUkrEnergo is het bedrijf dat in het gasconflict optreedt als bemiddelaar tussen Oekraïne en Rusland. Dit bedrijf is in 2004 opgericht op 'bevel' van Poetin en is voor de helft eigendom van Gazprom. Het bedrijf maakt grote winsten vanwege haar status als verkoper en transporteur door Oekraïne van Russisch gas. In 2008 kocht het bedrijf Russisch gas en verkocht dat met 100% winst door aan Europa. Twee Oekraïense zakenlieden, Dimitri Firtasj en Ivan Foersin, zijn eigenaren van de andere 50% van RusUkrEnergo. Dat levert hen een enorme macht en invloed op dat een potentieel gevaar vormt voor de belangen van Timosjenko en haar mogelijke pro-Russische bondgenoten (Janoekovitsj!). Julia Timosjenko heeft al voorgesteld om de rol van RosUkrEnergo als gasbedrijf te beëindigen. Zij wil zelf gas kunnen importeren uit Rusland en dat direct doorverkopen aan Europa. Daarmee zou zij de belangen van zichzelf en haar achterban in de regering dienen. Timosjenko werd multimiljonaire in de jaren 90 juist door haar toenma.lige rol in de gasindustrie. (Zie elders op de Insudok-website onder Oekraïne). Volgens Timosjenko zouden Firtasj en Foersin, de formele Oekraïense eigenaren van RosUkrEnergo, op de achtergrond worden gecontroleerd door de eigenlijk machtigste man in dit verband, de zakenman Semion Mogilevitsj, gezocht in de Verenigde Staten door de FBI en momenteel onder arrest in Rusland op beschuldiging van belastingmalversaties.
...en de NAVO
Maar er zijn ook nog andere scenario's denkbaar. Het zou kunnen zijn dat de Russische autoriteiten het gasconflict met Oekraïne bewust op de spits hebben gedreven om zo aan Europa te laten blijken dat de gasprijzen omhoog gaan en Moskou geen achterstanden in betaling zal accepteren. In december 2008 was er in Moskou een vergadering van een aantal landen met gasbelangen. Tijdens die vergadering verklaarde Poetin op 23 december dat “het tijdperk van goedkope energiebronnen, van goedkoop gas, aan een einde is gekomen”.
Op de achtergrond van het gasconflict tussen Rusland en Oekraïne speelt ook de nog steeds groeiende spanningen tussen de Russische Federatie en de Verenigde Staten een belangrijke rol, waarbij het dan gaat om de uitbreiding van de NAVO en de plaatsing van Amerikaanse raketsystemen in Europa. Het gasconflict ontstond kort na een bezoek van Joesjtsjenko aan Moskou. Tijdens dit bezoek had Joesjtsjenko nog eens benadrukt dat Oekraïne zou streven naar het lidmaatschap van de NAVO. Moskou ziet hierin een bedreiging vanuit Washington voor de Russische veiligheid. Op een persconferentie die Poetin samen met Joesjtsjenko gaf naar aanleiding van diens bezoek op 12 december zei Poetin dat “het vraagstuk van NAVO-lidmaatschap een interne kwestie van Oekraïne is”, maar tevens waarschuwde hij Oekraïne beducht te zijn voor de mogelijke consequenties. Hij zei dat Rusland “haar eigen antwoorden heeft op een verhoogde Amerikaanse militaire aanwezigheid in de regio”.
De onderlinge problemen in Oekraïne zullen nog wel een tijd doorgaan totdat de verschillende belangen zijn uitgekristalliseerd. Dat kan alleen wanneer de rivalen in het land inzien dat er een 'welbegrepen eigenbelang' is om het land bij elkaar te houden. En dat betekent dat er compromissen gesloten moeten worden. Compromissen in de nieuwe eigendomsverhoudingen, in de politieke macht en de opstelling richting het westen en de Russische Federatie. Wanneer dat niet gebeurt zal Oekraïne van crisis naar crisis gaan en is zelfs het scenario van een burgeroorlog niet geheel ondenkbaar!
 E-Mail: insudok@yandex.ru  Website: http://www.insudok.nl
|
| Read more about: europa | | supplements | |
